Aktualizacja strony została wstrzymana

Watykan: Instrukcja „Universae Ecclesiae” ma służyć pojednaniu w Kościele

Opublikowana dziś w Watykanie instrukcja Papieskiej Komisji „Ecclesia Dei” na temat stosowania Listu Apostolskiego – Motu proprio Benedykta XVI „Summorum Pontificum” pragnie przyczynić się do pojednania w Kościele, poprawnej interpretacji i właściwego stosowania dokumentu Ojca Świętego z 7 lipca 2007 r. – czytamy w nocie wyjaśniającej Biura Prasowego Stolicy Apostolskiej.

Watykańskie Biuro Prasowe przypomina, że Instrukcja „Universae Ecclesiae” została zaaprobowana przez papieża 8 kwietnia br. a nosi datę 30 kwietnia – liturgicznego wspomnienia św. Piusa V – za którego pontyfikatu opublikowano „Mszał Trydencki”. W minionych tygodniach została ona rozesłana do poszczególnych episkopatów. Wyjaśniono, że fakt iż jest ona publikowana niemal cztery lata po Motu proprio wynika z przewidzianego w liście towarzyszącym papieskiemu dokumentowi okresowi trzech lat, po którym biskupi mieli zgłaszać swe uwagi do Stolicy Apostolskiej.

W nowym dokumencie Papieskiej Komisji „Ecclesia Dei” przypomniano dzieje Mszału Rzymskiego aż do jego ostatniego wydania w 1962 r. oraz Mszału Pawła VI z 1970 r. Podkreślono, że chodzi o dwie formy jednego rytu rzymskiego określone jako zwyczajna i nadzwyczajna. Obydwie są wyrazem tej samej wiary Kościoła.

Ze względu na swe dawne i czcigodne stosowanie należy zachować formę nadzwyczajną z należną jej czcią – podkreślono. Zaznaczono, że celem Motu proprio było danie możliwości wszystkim wiernym uczestnictwa w Liturgii Rzymskiej w jej wersji najstarszej, uważanej za cenny skarb, który należy zachować, a także realne zapewnienie wszystkim, którzy sobie tego życzą, używania formy nadzwyczajnej oraz sprzyjanie pojednaniu w obrębie Kościoła.

Przypomniano zadania i władzę Papieskiej Komisji „Ecclesia Dei”, której papież powierzył w tej dziedzinie zwyczajną władzę zastępczą. Może ona decydować w sprawie skierowanych do niej rekursów przeciw ewentualnym decyzjom biskupów czy innych ordynariuszy, zdających się być sprzecznymi z decyzjami Motu proprio. Do jej kompetencji należy także troska o wydawanie tekstów liturgicznych dla formy nadzwyczajnej rytu rzymskiego np. związanych z wprowadzeniem nowych świętych czy prefacji.

Podkreślono kompetencję biskupów diecezjalnych w zakresie realizacji Motu proprio, przypominając że w przypadku kontrowersji sprawę osądzi Komisja „Ecclesia Dei”. Wyjaśniono co oznacza grupa wiernych, choć roztropności duszpasterzy pozostawiono określenie jej liczby. Mogą do niej należeć nie tylko osoby z terenu danej parafii, ale także z różnych parafii a nawet diecezji. Instrukcja zachęca do hojnego przyjęcia grup proszących o możliwość uczestniczenia w formie nadzwyczajnej rytu rzymskiego a także kapłanów proszących o możliwość jej sprawowania okazjonalnie z niektórymi wiernymi.

Stwierdzono również, że wierni proszący o sprawowanie liturgii w formie nadzwyczajnej nie mogą popierać czy należeć do grup przeciwnych ważności czy legalności formy zwyczajnej czy też władzy papieża jako Najwyższego Pasterza Kościoła powszechnego. Było by to w jawnej sprzeczności z dążeniem do pojednania w Kościele, któremu pragnie służyć Motu proprio Benedykta XVI.

Stwierdzono ponadto, że kapłan, który może celebrować Mszę św. w rycie nadzwyczajnym oprócz tego, że musi być wolny od przeszkód kanonicznych, musi też dostatecznie dobrze znać łacinę i obrządek, aby rozumieć co wypowiada i czyni. Zachęca się biskupów do zapewnienia odpowiedniego przygotowania alumnom seminariów duchownych, a gdyby brakowało odpowiednich kapłanów zwrócenie się do księży należących do instytutów utworzonych przez Papieską Komisję „Ecclesia Dei”, którzy na co dzień korzystają z formy nadzwyczajnej.

W Instrukcji stwierdzono, że każdy kapłan diecezjalny i zakonny może sprawować Mszę św. w formie nadzwyczajnej bez udziału ludu, bez potrzeby zezwolenia przełożonych. Przedstawiono też normy dotyczące reguł liturgicznych i korzystania z ksiąg liturgicznych, możliwość używania języków nowożytnych w czytaniach mszalnych, korzystania przez duchownych z brewiarza łacińskiego sprzed reformy oraz celebrowania Triduum Sacrum dla grup wiernych, którzy pragną korzystać z rytu trydenckiego. Natomiast w odniesieniu do sakramentu święceń korzystanie z dawnych ksiąg liturgicznych dozwolone jest jedynie w instytutach zależnych od Komisji „Ecclesia Dei”. Zaznaczono, że zakonnicy mogą korzystać z ksiąg liturgicznych w swych obrządkach obowiązujących w roku 1962.

Źródło: KAI

 

Universae Ecclesiae

Prezentujemy robocze tłumaczenie dokumentu Universae Ecclesiae, czyli

Instrukcji o stosowaniu Listu Apostolskiego motu proprio Summorum Pontificum

Jego Świątobliwości Papieża Benedykta XVI


KOMISJA PAPIESKA ECCLESIA DEI

Instrukcja o stosowaniu Listu Apostolskiego motu proprio Summorum Pontificum

Jego Świątobliwości Papieża Benedykta XVI

I. Wprowadzenie

1. List apostolski motu proprio Summorum Pontificum Najwyższego Pasterza Benedykta XVI z 7 lipca 2007, który wszedł w życie 14 września 2007, udostępnił bogactwo liturgii rzymskiej Kościołowi powszechnemu.

2. Przez to Motu proprio Najwyższy Pasterz Benedykt XVI promulgował prawo powszechne dla Kościoła, z intencją nadania nowych ram normatywnych używaniu liturgii rzymskiej obowiązującej w 1962.

3. Po przypomnieniu starań Najwyższych Pasterzy o świętą liturgię i rewizję ksiąg liturgicznych, Ojciec Święty przypomina tradycyjną zasadę – uznaną od czasów niepamiętnych i mającą być koniecznie zachowaną w przyszłości – zgodnie z którą „każdy Kościół partykularny powinien być w zgodzie z Kościołem powszechnym, nie tylko co do doktryny wiary i znaków sakramentalnych, lecz także co do zwyczajów powszechnie przyjętych z nieprzerwanej tradycji apostolskiej. Należy je zachowywać nie tylko po to, aby uniknąć błędów, lecz po to, by przekazywać integralność wiary, ponieważ reguła modlitwy Kościoła odpowiada jego regule wiary”[1].

4. Najwyższy Pasterz przypomina ponadto Biskupów Rzymu, którzy oddawali się w szczególny sposób owemu zadaniu – zwłaszcza świętego Grzegorza Wielkiego i świętego Piusa V. Papież podkreśla również, że wśród świętych ksiąg liturgicznych szczególną rolę odegrało Missale Romanum i że w ciągu wieków podlegało ono aktualizacjom aż do błogosławionego Papieża Jana XXIII. Następnie, w związku z reformą liturgiczną po Soborze Watykańskim II, Paweł VI w roku 1970 zaaprobował nowy Mszał Rzymski przewidziany do użytku Kościoła obrządku łacińskiego, który następnie został przełożony na wiele języków, a którego trzecie wydanie typiczne promulgował w roku 2000 Jan Paweł II.

5. Wielu wiernych, ukształtowanych w duchu form liturgicznych poprzedzających Sobór Watykański II, wyrażało żywe pragnienie zachowania dawnej tradycji. Dlatego poprzez specjalny indult Quattuor abhinc annos, wydany w 1984 przez Świętą Kongregację Kultu Bożego, Papież Jan Paweł II zezwolił pod pewnymi warunkami na wznowienie używania Mszału Rzymskiego promulgowanego przez błogosławionego Jana XXIII. Ponadto, wraz z Motu proprio Ecclesia Dei z 1988 Papież Jan Paweł II wezwał Biskupów, aby hojnie udzielali tego pozwolenia wszystkim wiernym, którzy o to proszą. W tej samej linii znajduje się Papież Benedykt XVI wraz z Motu proprio Summorum Pontificum, w którym w odniesieniu do usus antiquior rytu rzymskiego wskazano kilka zasadniczych kryteriów, które wypada tu przypomnieć.

6.Tekst Mszału Rzymskiego promulgowanego przez Papieża Pawła VI oraz teksty należące do ostatniej edycji Jana XXIII są dwiema formami liturgii rzymskiej odpowiednio nazywanymi – zwyczajną i nadzwyczajną. Chodzi tu zatem o dwa zwyczaje jednego rytu rzymskiego, które znajdują się jeden obok drugiego. Albowiem obie formy są wyrazem jedynego „prawa modlitwy” (lex orandi) Kościoła. Ze względu na swoją starożytność i czcigodność forma nadzwyczajna musi być zachowywana z należnym jej honorem.

7. Motu proprio Summorum Pontificum jest wyposażone w towarzyszący list Ojca Świętego do Biskupów, opublikowany tego samego dnia co i ono (7 lipca 2007) i przedstawiający szersze objaśnienia na temat słuszności i potrzeby samego Motu proprio: chodziło bowiem o wypełnienie próżni poprzez nadanie nowych ram normatywnych używaniu liturgii rzymskiej obowiązującej w 1962.

Ramy te narzucały się szczególnie przez to, że w chwili wprowadzenia nowego mszału nie wydawało się konieczne wydawanie dyspozycji mających regulować używanie liturgii obowiązującej w 1962. Ze względu na wzrost liczby tych, którzy proszą o możliwość używania formy nadzwyczajnej, stało się konieczne wydanie pewnych norm w tym przedmiocie.

Papież Benedykt XVI stwierdza przede wszystkim: „Nie ma żadnej sprzeczności między jednym i drugim wydaniem Missale Romanum. Dzieje liturgii są zbudowane ze wzrastania i postępu, nigdy z zerwania. To, co było święte dla wcześniejszych pokoleń, pozostaje wielkie i święte dla nas, i nie może nagle okazać się całkowicie zakazane, lub wręcz uznane za niegodziwe”[2].

8. Motu proprio Summorum Pontificum stanowi znaczący wyraz magisterium Biskupa Rzymu i właściwej mu posługi [munus] – regulowania i porządkowania świętej liturgii Kościoła[3] – oraz przejawia troskę Namiestnika Chrystusowego i Pasterza Kościoła powszechnego[4]. Jego celem jest:

a) ofiarowanie wszystkim wiernym liturgii rzymskiej w usus antiquior, jako skarbu do najstaranniejszego zachowania;

b) zagwarantowanie i realne zapewnienie używania nadzwyczajnej formy wszystkim tym, którzy tego pragną – w takim rozumieniu, że używanie liturgii rzymskiej obowiązującej w 1962 jest prawem danym dla dobra wiernych, a więc ma być interpretowane w sensie przychylnym dla wiernych, którzy są jego głównymi adresatami;

c) sprzyjać pojednaniu wewnątrz Kościoła.

II. Kompetencje Komisji Papieskiej Ecclesia Dei

9. Najwyższy Pasterz udzielił Komisji Papieskiej Eclesia Dei zwyczajnej władzy wikariusza w sprawach leżących w jej kompetencjach, w szczególności nadzoru nad wprowadzanie w życie postanowień Motu Proprio Summorum Pontificum (por. art. 12).

10. par. 1. Komisja Papieska wykonuje swoją władzę, poza kompetencjami przyznanymi przez papieża Jana Pawła II i potwierdzonymi przez papieża Benedykta XVI (por. art. 12-12), także poprzez decydowanie w sprawach rekursów wniesionych do niej zgodnie z przepisami, jako hierarchiczny przełożony, przeciwko jakimkolwiek możliwym decyzjom administracyjnym Ordynariusza, które okazałyby się niezgodne z Motu Proprio.

par. 2. Dekrety, którymi Komisja Papieska rozstrzyga rekursy, mogą być zaskarżane ad normam iuris przed Najwyższym Trybunałem Sygnatury Apostolskiej.

11. Po uzyskaniu zgody Kongregacji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Komisja Papieska Ecclesia Dei, będzie odpowiadała za nadzór nad przyszłymi wydaniami tekstów liturgicznych dotyczących formy nadzwyczajnej rytu rzymskiego

III. Przepisy szczegółowe

12. W następstwie ankiety przeprowadzonej wśród Biskupów z całego świata i ze względu na zagwarantowanie poprawnej interpretacji oraz właściwego zastosowania Motu proprio Summorum Pontificum, Komisja Papieska na mocy władzy jej udzielonej oraz swych uprawnień, wydaje niniejszą Instrukcję, zgodnie z kanonem 34 Kodeksu Prawa Kanonicznego.

Kompetencje Biskupów Diecezjalnych

13. Zgodnie z Kodeksem Prawa Kanonicznego[5] Biskupi diecezjalni mają czuwać nad zagwarantowaniem dobra wspólnego w dziedzinie liturgii i do czynienia tego w ten sposób, aby wszystko odbywało się godnie, w pokoju i ze spokojem, zawsze w zgodzie z intencją Biskupa Rzymu jasno wyrażoną przez Motu proprio Summorum Pontificum[6]. W przypadku sporu lub uzasadnionej wątpliwości w przedmiocie celebracji w formie nadzwyczajnej sąd jest zastrzeżony dla Komisji Papieskiej.

14. Jest zadaniem biskupa diecezjalnego podjęcie wszelkich koniecznych środków dla zapewnienia należytego szacunku dla Nadzwyczajnej Formu Rytu Rzymskiego, zgodnie z Motu Proprio Summorum Pontificum

Coetus fidelium (por. Motu Proprio Summorum Pontifcum, art. 5 par. 8)

15. Grupa wiernych może być określona jako trwale istniejąca („stabiliter existens”) zgodnie z sensem art. 5, par. 1 Motu Proprio Summorum Pontificum wówczas, gdy składa się z osóbi z pewnej parafii, którzy, nawet już po opublikowaniu Motu Proprio Summorum Pontificum łączą się z powodu swej czci dla Liturgii w usus antiquior i którzy proszą, by mogła ona być celebrowana w kościele parafialnym, w oratorium albo kaplicy. Taka grupa może składać się również z osób należących do różnych parafii lub diecezji, którzy gromadzą się w powyższym celu w konkretnym kościele parafialnym, kaplicy albo oratorium.

16. W przypadku kapłana, który pojawia się okazjonalnie w kościele parafialnym z pewną liczbą wiernych i pragnie celebrować Mszę w formie nadzwyczajnej, jak przewidziane jest przez artykuły 2 i 4 Motu Proprio Summorum Pontificum, proboszcz albo rektor kościoła, albo kapłan odpowiedzialny jest upoważniony do udzielenia pozwolenia na taką celebrację, biorąc jednak pod uwagę rozkład celebracji liturgicznych w tym kościele.

17. Par. 1 W rozstrzyganiu konkretnych przypadków proboszcz, rektor albo kapłan odpowiedzialny za kościół ma się kierować roztropnością, powodowany pasterską gorliwością i duchem hojnej gościnności.

par. 2 Jeśli grupa składa się z niewielu wiernych, należy zwrócić się do Ordynariusza miejsca o wskazanie kościoła, w którym wierni ci mogliby się gromadzić na takich celebracjach, w celu ułatwienia zaangażowanego uczestnictwa i bardziej godnej celebracji Mszy Św.

18. Również w sanktuariach i miejscach pielgrzymkowych możliwość celebracji Mszy w Formie Nadzwyczajnej ma być oferowana grupom pielgrzymów, którzy o to poproszą (cf. Motu Proprio Summorum Pontificum, art. 5, par. 3), jeśli jest zdatny kapłan.

19. Wierni, którzy proszą o Msze św. w formie nadzwyczajnej, nie mogą w żaden sposób popierać albo należeć do grup, które okazują się być przeciwko ważności bądź prawomocności Mszy św. i Sakramentów celebrowanych w Formie Zwyczajnej albo przeciwko Rzymskiemu Papieżowi jako Najwyższemu Pasterzowi Kościoła Powszechnego.

Sacerdos idoneus (zdatny kapłan) (cf. Motu Proprio Summorum Pontificum art. 5, par. 4)

20. W odniesieniu do kwestii koniecznych wymagań wobec kapłana, aby był uznany za zdatnego do celebrowania Mszy w Formie Nadzwyczajnej stanowi się co następuje:

a. Każdy kapłan katolicki, któremu to nie jest zabronione przez Prawo Kanoniczne[7], ma być uważany za zdatnego do celebrowania Mszy św. w Formie Nadzwyczajnej.

b. Co się tyczy łaciny, konieczne jest, aby kapłan mający celebrować potrafił wypowiadać słowa poprawnie i rozumiał ich znaczenie.

c. Jeśli chodzi o umiejętność odprawiania Rytu, za zdatnych uważa się tych kapłanów, którzy  z własnej woli przystępują do celebrowania według formy nadzwyczajnej, i ci, którzy czynili to w przeszłości.

21.Ordynariusze są usilnie proszeni o zapewnienie kapłanom okazji uzyskania adekwatnego przygotowania do odprawiania liturgii w formie nadzwyczajnej. Dotyczy to zwłaszcza Seminariów, gdzie przyszli kapłani powinni otrzymać odpowiednia formację, włącznie z nauką łaciny[8], oraz – jeżeli okoliczności za tym przemawiają – możliwość nauki formy nadzwyczajnej rytu rzymskiego.

22. W diecezjach bez zdatnego kapłana Biskupi diecezjalni mogą poprosić o współpracę kapłanów z Instytutów erygowanych przez Papieską Komisję Ecclesia Dei – zarówno w celebrowaniu, jak i nawet w nauczaniu celebrowania.

23. Prawo celebrowania Mszy sine populo, czyli z uczestnictwem jedynie ministranta, w nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego jest udzielone przez Motu proprio każdemu kapłanowi świeckiemu lub zakonnemu (por. Motu proprio Summorum Pontificum, art. 2). Na te celebracje kapłani nie potrzebują zatem, według Motu proprio Summorum Pontificum, żadnego osobnego zezwolenia od swego Ordynariusza lub przełożonego.

Dyscyplina liturgiczna i kościelna

24. Księgi liturgiczne Nadzwyczajnej Formy rytu Rzymskiego mają być używane w takim kształcie, w jakim zostały promulgowane. Wszyscy, którzy pragną celebrować w nadzwyczajnej Formie Rytu Rzymskiego, muszą znać odpowiednie rubryki i są zobowiązani do poprawnego ich przestrzegania.

25. Nowi święci i niektóre spośród nowych prefacji mogą i powinny być dodane do mszału z 1962 r.[9] zgodnie z rozporządzeniami, które zostaną wydane w przyszłości.

26. Jak jest przewidziane przez artykuł 6 motu proprio Summorum Pontificum, czytania w Mszach według mszału z 1962 r. mogą być wykonywane albo wyłącznie po łacinie, albo po łacinie i następnie w języku narodowym, albo, w mszach czytanych, wyłącznie w języku narodowym.

27. Jeśli chodzi o normy dyscyplinarne związane z celebracją, stosuje się dyscyplinę kościelną zawartą w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 r.

28. Ponadto, na mocy swojego charakteru jako prawa specjalnego, Motu Proprio Summorum Pontificum w swoim własnym zakresie znosi wszystkie przepisy prawa, związane ze świętymi obrzędami, promulgowane po 1962 r. nie dające się zastosować do rubryk ksiąg liturgicznych obowiązujących 1962 r.

Bierzmowanie i udzielanie Święceń

29. Pozwolenie na użycie starszej formuły obrzędu Bierzmowania zostało potwierdzone przez  Motu Proprio Summorum Pontificum (art. 9, par. 2). Tak więc w formie nadzwyczajnej nie jest konieczne użycie nowszej formuły papieża Pawła VI, która znajduje się w Ordo Confirmationis.

30. Jeśli chodzi o tonsurę, niższe święcenia i subdiakonat, Motu Proprio Summorum Pontificum nie wprowadza żadnej zmiany w dyscyplinie Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r. W konsekwencji w Instytutach Źycia Konsekrowanego i Stowarzyszeniach Źycia Apostolskiego, które podlegają Papieskiej Komisjii Ecclesia Dei, każdy, kto złożył uroczyste śluby albo na stałe został włączony do kapłańskiego instytutu życia apostolskiego, zostaje inkardynowany jako duchowny w instytucie albo stowarzyszeniu po otrzymaniu święceń diakonatu, w zgodzie z kan. 226, par. 2 Kodeksu Prawa Kanonicznego.

31. Jedynie w Instytutach Źycia Konsekrowanego i Stowarzyszeniach Źycia Apostolskiego podlegających Papieskiej Komisji Ecclesia Dei, oraz tam, gdzie zachowuje się używanie ksiąg liturgicznych Formy Nadzwyczajnej,  dozwolone jest użycie Pontificale Romanum z 1962 r. przy udzielaniu wyższych i niższych święceń.

Breviarium Romanum

32. Art. 9 par. 3 motu proprio Summorum Pontificum daje duchownym prawo używania Breviarium Romanum obowiązującego w 1962 r., który powinien być odmawiany w całości i po łacinie.

Święte Triduum

33. Jeśli jest zdatny kapłan, grupa wiernych przywiązana do wcześniejszej tradycji liturgicznej może również celebrować święte Triduum w formie nadzwyczajnej. W przypadku, gdy nie byłoby kościoła lub oratorium przeznaczonego wyłącznie dla tych celebracji, proboszcz lub Ordynariusz mają podjąć decyzje najprzychylniejsze dobru dusz, w porozumieniu z kapłanem, nie wykluczając możliwości powtórzenia celebracji świętego Triduum w tym samym kościele.

Ryty własne zakonów

34. Dozwolone jest używanie ksiąg liturgicznych właściwych dla zakonów i obowiązujących w 1962 r.

Pontificale Romanum i Rituale Romanum

35. Zgodnie z n. 28 niniejszej Instrukcji i z zachowaniem tego, co jest przepisane przez n. 31, dozwolone jest używanie Pontyfikału Rzymskiego i Rytuału Rzymskiego, a także Ceremoniału Biskupów, obowiązujących w 1962.

W trakcie audiencji w dniu 8 kwietnia 2011, udzielonej Kardynałowi Przewodniczącemu Papieskiej Komisji Ecclesia Dei, Najwyższy Pasterz Benedykt XVI zaaprobował niniejszą Instrukcję i polecił jej opublikowanie.

Dan w Rzymie, w siedzibie Papieskiej Komisji Ecclesia Dei, 30 kwietnia 2011, we wspomnienie świętego Piusa V.

Kard. William Levada,

Przewodniczący

ks. prałat Guido Pozzo,

Sekretarz

(Tłumaczenie nieoficjalne, staraniem redakcji „Christianitas”)


[1]Benedykt XVI, Motu proprio Summorum Pontificum, art. 1 : AAS 99 (2007), s. 777; por. Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego, wyd. 3, 2002, n. 397.

[2] Benedykt XVI, List do Biskupów towarzyszący Listowi apostolskiem,u „motu proprio data” Summorum Pontificum o używaniu liturgii rzymskiej sprzed reformy z 1970 : AAS 99 (2007), s. 798.

[3] Por. Kodeks Prawa Kanonicznego, c. 838, par. 1 i 2.

[4] Por. Kodeks Prawa Kanonicznego, c. 331.

[5] Por. Kodeks Prawa Kanonicznego, c. 223 par. 2; 838 par. 1 i 4.

[6] Por. Benedykt XVI, List do Biskupów towarzyszący Listowi apostolskiemu „motu proprio data” Summorum Pontificum o używaniu liturgii rzymskiej sprzed reformy z 1970 : AAS 99 (2007), s. 799.

[7] Por. Kodeks Prawa Kanonicznego, c. 900 par. 2.

[8] Por. Kodeks Prawa Kanonicznego, c. 249; Sobór Watykański II, konstytucja Sacrosanctum Concilium, n. 36; Dekret Optatam totius, n. 13.

[9] Por. Benedykt XVI, List do Biskupów towarzyszący Listowi apostolskiemu „motu proprio data” Summorum Pontificum o używaniu liturgii rzymskiej sprzed reformy z 1970 : AAS 99 (2007), s. 797.

Za: Christianitas (13.05.2011, 14:49)

Za: PiotrSkarga.pl (2011-05-13) | http://www.piotrskarga.pl/ps,7188,2,0,1,I,informacje.html

Skip to content