Politycznie poprawny obraz Wysp Brytyjskich jest dość osobliwy. W czasie, kiedy piszę ten artykuł, w mediach głównego nurtu głośno o „królewskim jubileuszu” żony grecko-duńskiego xięcia Filipa, gdy tymczasem o prawowitym królu Anglii, Szkocji i Irlandii Franciszku II pamiętają jedynie ludzie z jakobickiego podziemia. Franciszek II i „Elżbieta II” to personifikacje dwóch różnych ustrojów, dwóch biegunowo odmiennych wyobrażeń tego kraju – unii personalnej Anglii, Szkocji i Irlandii pod katolickim królem, potomkiem Stuartów, oraz „Zjednoczonego Królestwa”, na którego czele stanęli protestanccy uzurpatorzy z Hanoweru.

Prawdziwa Anglia, której jednym z symboli są średniowieczne katedry, jest zatem ukryta czy też uśpiona, niewidoczna dla zahipnotyzowanych przez demoliberalne środki masowego rażenia, żerujące na snobizmie tabloidy i kolorowe pisemka dla kobiet. Jej odkrywanie może być fascynującym wyzwaniem – przełamywaniem wdrukowanych nam od dziecka schematów. Dla myślących samodzielnie cennym nabytkiem będzie przepięknie wydany, dwujęzyczny album Katedry angielskie / English Cathedrals. Towarzyszył on wystawie zorganizowanej w 2011 r. we wrocławskim Muzeum Architektury.

Zdjęcia w albumie to efekt czterokrotnych podróży studyjnych p. Zygmunta Świechowskiego oraz ostrej selekcji zgromadzonego materiału – zaprezentowanych zostało dziewiętnaście świątyń zbudowanych po podboju normandzkim. Wcześniejszych katedr anglosaskich nie znamy, gdyż zostały zniszczone przez zdobywców, nowe kościoły nawiązywały natomiast do wzorów z drugiej strony kanału La Manche. Co ciekawe, normańscy twórcy nowego królestwa (czy może raczej późniejsi członkowie wywodzącej się spośród nich elity) przyjęli całkowicie odmienną metodę postępowania wobec stworzonych już przez siebie budowli. Autor pisze wręcz o specyficznym brytyjskim etosie. Te średniowieczne dzieła sztuki architektonicznej ocalały i cieszą do dziś odwiedzających swoim majestatem, gdyż nie padły ofiarą radykalnych przemian, nie burzono ich, aby postawić nowe, odpowiadające smakowi epoki i potrzebom rosnących rzesz wiernych, lecz rozbudowywano o nowe części (np. kolejne kaplice). Taka postawa sprzyjała też zachowaniu kultu lokalnych świętych, właściwie nieznanych poza kulturowym kręgiem Wysp Brytyjskich.

Doceniając w pełni walory tego wydawnictwa, nie mogę jednak pominąć pewnych niepokojących elementów w warstwie textowej. Pan Świechowski nie ukrywa, co dość oczywiste, przełomowej roli Henryka VIII w historii królestwa, czyni to jednak w sposób, który można nazwać „ekumenicznym”. O rewolucji anglikańskiej wspomina w taki sposób, jakby chodziło w niej o – cytuję dosłownie – reformy, a nie wynikłą z chuci schizmę, skażoną następnie brudem herezji. Z dosłownie odczytanego textu wynika wręcz ciągłość sukcesji biskupiej pomiędzy dawnymi biskupami katolickimi a ich anglikańskimi następcami, którzy w XVI wieku przejęli katedralne stolice (str. 13)! Dopiero na stronie 88 pojawia się (w dodatku w neutralnym kontekście) termin anglikański. Rzecz jasna, można z góry przyjąć, że informacje, o których braku piszę, są powszechnie znane i nie ma sensu do nich wracać, ale sposób podania tych szczątkowych wzmianek jest sam w sobie również interpretacją. Zdumiewającą interpretacją. Jeżeli bez słowa komentarza czy zdystansowania przekazuje się informację o heretyckim królu, który kościół klasztorny w Bristolu wyniósł rzekomo do rangi katedry (str. 40), trudno kolejne kontrowersyjne fragmenty złożyć na karb niefortunnego zbiegu okoliczności.

Tak więc przepiękny album p. Świechowskiego podziwiać trzeba z wyczulonym na modernizm aparatem krytycznym. Ponieważ jednak jest on przede wszystkim dziełem fachowym, wymagającym solidnego fundamentu kulturowego, przepełnionym szczegółowymi, specjalistycznymi opisami założeń architektonicznych, pozostaje nadzieja, że trafi w ręce odbiorców, dla których wyłapanie treści budzących wątpliwości nie będzie problemem.

Adrian Nikiel