Cezaryzm lub cezaropapizm polega na przypisywaniu państwu zwierzchności politycznej i teologicznej nad Kościołem i zwalcza teokrację, w której Kościół dominuje nad władzą państwową. Bizantyjski cezaropapizm polegał na stawianiu cesarza na równi z apostołami. Cezaropapizm przetrwał do stworzenia wersji niemieckiej jako „święte cesarstwo rzymskie narodu niemieckiego” podobnie stało się w Rosji carskiej oraz we współczesnych modelach Kościołów narodowych.
W starożytności w Cesarstwie Rzymskim religia była narzędziem politycznym i wspólny kult cesarza miał gwarantować jedność państwa. Chrześcijaństwo stało się religią państwową w Bizancium po 380 roku. Bizantyjska władza cesarska rozstrzygała spory dogmatyczne i obsadzała stanowiska kościelne oraz karała za odstępstwo od chrześcijaństwa. Cesarz był zwierzchnikiem państwa i kościoła, który był włączony do struktury państwa jako jeden z instrumentów sprawowania władzy do 1453 roku, czyli do upadku Cesarstwa Wschodnio-Rzymskiego.
Do upadku Cesarstwa w Bizancjum przyczyniła się tragedia Króla Władysława III Warneńczyka, który podpisał w imieniu Polski i Węgier pakt z Papieżem Eugeniuszem IV przeciwko Imperium Tureckiemu. Personalna Unia Polski i Węgier trwała tym razem od 1440 do 1444 roku w obliczu zagrożenia przez Imperium Tureckie. W 1443 roku wojska Władysława III odniosły świetne zwycięstwo nad Turkami w Bułgarii. Wówczas Król Polski i Węgier zawarł z Turkami bardzo korzystny pokój.
Niestety rok później Papież Eugeniusz przerażony możliwością upadku Bizancjum, napierał na Króla Polski i Węgier Władysława III, żeby zerwał pokój z Turkami w czasie, kiedy Papież miał nadzieję na połączenie Kościoła Rzymskiego z Bizantyjskim i nalegał na natychmiastowy atak Polaków i Węgrów na wojska Imperium Tureckiego, bez poczynienia potrzebnych przygotowań. Papież działał w nadziei, że klęska Imperium Tureckiego zabezpieczy Konstantynopol i usunie wojska Turków z Europy do Azji Mniejszej co miało dać szanse na pojednanie Rzymu z Bizancjum.
Niestety dwudziestoletni Król Polski i Węgier poległ na polu bitwy pod Warną prowadząc do boju rycerzy polskich i węgierskich w 1444 roku. Zwycięstwo wojsk tureckich dało Turkom możliwość podboju Konstantynopola w 1453 roku i umocnienie władzy Imperium Tureckiego nad Słowianami na Bałkanach, oraz zagrożenie całej Środkowej Europy na ponad dwieście lat, do zwycięstwa Króla Jana III Sobieskiego pod Wiedniem i pod Parkanami w 1683 roku.
Wracając do historii Państwa Kościelnego. Było ono zapoczątkowane w 754 roku darowizną króla Franków Pepina Małego. Darowizna ta otrzymana w Imperium Karolińskim pozwoliła Kościołowi nabrać znamion instytucji państwowej, jako państwo Boże na Ziemi. Cesarze sascy próbowali wprowadzić cezaropapizm uważając się „za stojących nad papieżem władców całego świata chrześcijańskiego”.
Otton I ogłosił się „cesarzem rzymskim narodu niemieckiego” w 962 roku i dla swego syna Ottona II poprosił o rękę córki Bazylego II Bułgarobójcy, cesarza bizantyjskiego. Miała ona na imię Teofano i przybyła na dwór niemiecki z ogromną ilością prawników w celu wprowadzenia prawa bizantyjskiego w Niemczech, w których z czasem powstał niemiecki kult władzy i hierarchii urzędniczej. Zakończenie plagi wojen religijnych w Niemczech potwierdziło w pokoju westfalskim w 1648 roku zasadę „cuius regio eius religio”, (czyja władza, tego religia obowiązuje jego poddanych) w tradycji bizantyjskiego cezaropapizmu. Zasada ta nie była uznawana w Polsce.
Znacznie wcześniej, w 988 roku Włodzimierz Wielki z Kijowa poślubił Annę Porfirogenetkę, siostrę cesarza Bazylego II Bułgarbójcy, po przyjęciu przez Włodzimierza chrztu w Chersoniu. Anna przybyła do Kijowa na dwór wielkiego księcia z ogromną ilością prawników w celu wprowadzenia prawa bizantyjskiego w Kijowie i we Włodzimierzu a czasem w Moskwie, do czasów po najeździe Mongołów, kiedy nastąpił silny wpływ mongolski na państwowe instytucje moskiewskie.
Polska była jedynym państwem w północnej Europie, które zachowało humanistyczną kulturę łacińską. Podobnie się stało, chociaż w innych okolicznościach jedynie w czasie rozwoju kultury w Hiszpanii, gdzie, tak jak w Polsce, nie było supremacji władców nad Kościołem i nie było tradycji bizantyjskiego cezaropapizmu.
Cytując słowa Ojca profesora Mieczysława A. Krąpca: „Polski naród uformował się jako jeden z pierwszych w średniowiecznej Europie. Ukształtował się w kulturze chrześcijańskiej, przyjmując z chrztem tradycję kultury rzymskiej. Byliśmy narodem, który jako jedyny w tej części Europy zachował cywilizację łacińską.”
Iwo Cyprian Pogonowski