W znanej powieści George’a Orwella „Rok 1984” specjaliści od losu – zarówno ci z Partii Wewnętrznej oraz Partii Zewnętrznej, jak i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (zwanego Ministerstwem Miłości) – władni byli stanowić o wojnie i pokoju, obfitości i nędzy oraz stanie umysłów poddanych. Niestety w rzeczywistości Polski Ludowej nie było to fikcją, a polem doświadczalnym dla władz partyjno – państwowych w tymże 1984 roku stała się Stocznia Gdańska. Jak się okazuje, proces likwidacji stoczni ćwiczono o cztery lata wcześniej, niż powszechnie wiadomo, a jak na ironię, odpowiadający za gospodarkę w latach 1983 – 1988, jeden z pomysłodawców likwidacji w celu poprawy efektywności, wicepremier i członek Biura Politycznego KC PZPR Zbigniew Messner obecnie jest prezesem Stowarzyszenia Księgowych oraz przewodniczącym Komisji Egzaminacyjnej Krajowej Izby Biegłych Rewidentów.
Za początek końca pracy Stoczni Gdańskiej uznaje się działania władz w 1988 r., tj. informację ministra przemysłu z 9 maja o wszczęciu postępowania w sprawie likwidacji Stoczni Gdańskiej, ustawę z 11 maja o nadzwyczajnych uprawnieniach i upoważnieniach dla Rady Ministrów, czego skutkiem było Zarządzenie nr 42 wicepremiera Ireneusza Sekuły z 29 października 1988 r. w sprawie likwidacji Stoczni Gdańskiej (ustaliła to Najwyższa Izba Kontroli w toku przeprowadzonej w latach 1996/1997 kontroli przyczyn i odpowiedzialności osób w procesie, który doprowadził Stocznię Gdańską do upadłości). W „Informacji o wynikach kontroli działalności organów państwowych oraz władz Stoczni Gdańskiej w okresie od 1988 r. do upadłości Spółki” NIK dostrzegła pozaekonomiczne przyczyny decyzji o likwidacji Stoczni Gdańskiej, podważając racjonalność likwidacji w celu poprawy efektywności gospodarki.
Okazuje się jednak, iż pomysł na zniszczenie kolebki „Solidarności” – z przyczyn pozornie ekonomicznych – pojawił się na szczeblu władz partyjno-państwowych pomiędzy 19 marca a 20 kwietnia 1984 r., po czym w czerwcu 1984 r. zaniechano go.
1984 rok
Nic nie zapowiadało zemsty komunistów nad stocznią jako taką: na początku marca 1984 r. zespół w Urzędzie Gospodarki Morskiej opracował dokument pt. „Polityka morska PRL (Rozwinięte założenia)”. W „Polityce morskiej…” nie ma mowy o likwidacji stoczni jako sposobu na zaradzenie jej problemom ekonomicznym. W dniu 5 marca swą opinię wyraziła Komisja Morska KC PZPR, a 19 marca „Postanowieniem” nr 14/84 Prezydium Rządu przyjęło dwa dokumenty: „Polityka morska Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Synteza rozwiniętych założeń)” oraz „Zadania doraźne w zakresie realizacji polityki morskiej w latach 1984 – 1985”; na tym samym posiedzeniu rząd przyjął poufną „Uchwałę nr 42/84 w sprawie udzielenia pomocy finansowej stoczniom produkcyjnym dla poprawy ich gospodarki oraz zapewnienia realizacji zadań w latach 1984 – 1985”.
Tymczasem po posiedzeniu rządu w dniu 19 marca miało miejsce jakieś bliżej nieznane wydarzenie, po którym rozesłano w dniu 20 kwietnia z polecenia wicepremiera Zbigniewa Messnera poufną „Informację o sytuacji społeczno-gospodarczej Stoczni im. Lenina (materiał na posiedzenie BP KC PZPR)”. Adresatami rzeczonej „Informacji” byli członkowie Biura Politycznego KC, ich zastępcy oraz sekretarze KC, a posiedzenie Biura Politycznego odbyło się 25 kwietnia 1984 roku. Bankructwo ideologii komunistycznej i widmo utraty kontroli nad „rządem dusz” stoczniowców skutkowało zaplanowaną likwidacją stoczni pod demagogicznym pozorem nieopłacalności pracy.
Kto wie, czy plan likwidacji stoczni nie był odpowiedzią na przygotowywany w „ścisłej konspiracji” i rozpowszechniony w kwietniu 1984 roku dokument Tajnej Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” Stoczni Gdańskiej zatytułowany „Karta 84”. Dokument ten miał zwrócić uwagę szerokiej opinii światowej na zewnętrzne, radzieckie uwarunkowania polskiego zniewolenia, oraz miała służyć upomnieniu się o niepodległą i suwerenną Polskę (zob. hasło „Karta 84” w „Encyklopedii Solidarności”).
Publikowana „Informacja” pochodzi z przechowywanych w Instytucie Pamięci Narodowej akt Gabinetu Ministra Spraw Wewnętrznych, dokąd zgodnie z regulaminem prac KC wysyłano materiały celem ich zaopiniowania przed posiedzeniem BP KC PZPR (źródło: AIPN, 1585/1265, k. 219-231, mps.): 1984 kwiecień 20, Warszawa – Informacja o sytuacji społeczno-gospodarczej Stoczni Gdańskiej
aTajne
Egz. nr 15
Informacja
o sytuacji społeczno-gospodarczej Stoczni im. Lenina
Wyjątkowo skomplikowana sytuacja społeczna i ekonomiczno-finansową przemysłu stoczniowego powstała na tle zaburzeń społecznych i załamania procesów produkcyjnych, jak również pogorszenia zaopatrzenia i znacznego spadku zatrudnienia.
Procesy te dotknęły także Stocznię Gdańską im. Lenina z tym uwarunkowaniem, że stocznia ta stała się terenem walki opozycji antysocjalistycznej.
Wprowadzenie stanu wojennego położyło kres anarchii, ale nie mogło zniwelować strat gospodarczych i utraty zaufania do stoczni armatorów zagranicznych z II. obszaru płatniczego.
Dla przeciwdziałania pogarszającej się sytuacji gospodarczo-ekonomicznej i łagodzenia istniejących napięć społecznych w latach 1982-1984 celem skoordynowania bieżących działań i udzielania pomocy stoczni powoływane były zespoły w składzie których uczestniczyli m.in.: sekretarz morski KW PZPR w Gdańsku, wojewoda gdański i podsekretarz stanu MHiPM.
Ponadto dla przeciwdziałania niekorzystnym zjawiskom poleceniem służbowym nr 11 ministra hutnictwa i przemysłu maszynowego z dnia 16 lipca 1983 r. został powołany zespół do zbadania sytuacji społeczno-gospodarczej w Stoczni Gdańskiej. Zespół dokonał oceny sytuacji produkcyjno-ekonomicznej, w wyniku której zlecił kierownictwu stoczni opracowanie „Programu poprawy produkcyjno-ekonomicznej działalności Stoczni w latach 1983-1985”.
Na podstawie wyników prac zespołu międzyresortowego podjęta została Uchwała nr 42/84 Rady Ministrów z dnia 19 marca 1984 r. w sprawie udzielenia pomocy finansowej stoczniom produkcyjnym dla poprawy ich gospodarki oraz zapewnienia realizacji zadań w latach 1984-1985.
Sytuacja społeczno-polityczna w stoczni, mimo pewnej poprawy, która następuje bardzo powoli od wprowadzenia stanu wojennego – jest trudna.
Stocznia stale jest głównym punktem zapalnym na Wybrzeżu Gdańskim. Znaczna część załogi w dalszym ciągu jest pod wpływem tajnych struktur b. „Solidarności”.
Mimo pewnego spadku autorytetu, L[ech] Wałęsa jest w dalszym ciągu popularny wśród znacznej części załogi. Obok licznych sympatyków, L[echa] Wałęsę wspiera aktywnie kilkuset osobowa grupa jego zdecydowanych zwolenników. SB ocenia, że 30% załogi to „zdeterminowani poplecznicy b. Solidarności”.
L[ech] Wałęsa i pomnik Stoczniowców przy głównej bramie Stoczni, pod którym stale układany jest wielki krzyż z zieleni i kwiatów i pod który przychodzi wielu turystów, obok którego codziennie przechodzi znaczna część załogi Stoczni – stanowią najbardziej widoczny symbol opozycji politycznej.
Nakłada się na to bezkarna opozycyjna działalność ks. Jankowskiego, u którego spotyka się L[ech] Wałęsa z przedstawicielami obcych państw i zagranicznymi korespondentami oraz polskimi opozycjonistami. Treści tych spotkań są następnie przedmiotem dyskusji i spekulacji politycznych, docierają także do załogi stoczni.
Obecnie opozycja koncentruje swoją działalność na krytyce naszej partii, polityce cenowej, na wmawianiu załodze, że polityka gospodarcza rządu prowadzi do dalszego obniżania stopy życiowej ludzi pracy.
Wśród załogi następuje unikanie racjonalnych argumentów odnośnie uwarunkowań podejmowanych decyzji, duża nieufność, koncentrowanie uwagi na trudnościach zewnętrznych, zanikający samokrytycyzm, przesadne przekonanie o szczególnej roli politycznej, a zwłaszcza wielkiej roli gospodarczej stoczni w województwie i kraju. Poglądy takie panują przede wszystkim w dużej części średniego nadzoru i kadrze kierowniczej.
Postęp w stabilizacji sytuacji społeczno-politycznej i usuwaniu nieprawidłowości w stoczni, jest niedostateczny i niewspółmierny nie tylko do oczekiwań, ale i wkładu pracy organizacji partyjnych, KC i KW, LWP, MO i SB, administracji państwowej.
Jedną z ważniejszych przyczyn braku dostatecznego postępu jest słabość ideologiczna i polityczno-organizacyjna stoczniowej organizacji partyjnej.
Stan ilościowy stoczniowej organizacji ulega systematycznemu zmniejszeniu. Na koniec 1980 roku wynosił 3228, 1981 roku – 2660, 1982 roku – 2173, a obecnie – 1940 członków, z czego 530 stanowią emeryci, a więc obecny wskaźnik upartyjnienia załogi wynosi 9,9 %, przy czym 50% stanu organizacji stanowi kadra kierownicza i dozór.
Ta niekorzystna struktura upartyjnienia, utrudnia partii dotarcie bezpośrednio do robotników, a także spełnianie funkcji kontrolnych wobec kadry kierowniczej i administracji.
Podejmowane próby m.in. poprzez KW dają znikome rezultaty, na co ma wpływ postawa administracji i dozoru. Np. podczas ostatniej kampanii sprawozdawczo-wyborczej, na 200 delegatów na konferencję zakładową PZPR wybrano 95 robotników i 105 pracowników umysłowych, a na 50 członków KZ wybrano tylko 20 robotników, na 15 członków Egzekutywy KZ – tylko 7 robotników.
Nowo wybrany KZ, pomimo pomocy KW nie jest w stanie należycie prowadzić pracy partyjno-politycznej. Jego oddziaływanie obejmuje stosunkowo nieliczną grupę aktywu.
Podobnie niekorzystne zjawiska i tendencje charakteryzuje proces wstępowania do związków zawodowych, do których należy 1315 pracowników, co stanowi 11,2% zatrudnionych oraz 529 emerytów i rencistów.
Do związku zawodowego należy tylko 297 członków PZPR, a więc 15,3% członków partii. Podejmowane działania dla poprawy tego stanu dają niewielkie efekty. Pomimo systematycznie prowadzonych przez KW rozmów z KZ i dyrekcją stoczni – nie rozliczają oni członków partii oraz kadry kierowniczej z ich biernego stosunku do ZZ. W efekcie na 41 I. sekretarzy POP, 22 nie należy do ZZ. Są wydziały (np. W-3) na których nikt z kierownictwa administracyjnego i politycznego nie należy do ZZ.
Na 26 kierowników wydziałów do ZZ nie należy 11, na 127 kierowników oddziałów i działów – 37, na 74 głównych specjalistów – 2, na 560 mistrzów i st. mistrzów – 25.
Ograniczone możliwości oddziaływania zakładowej organizacji partyjnej, w połączeniu z negatywną postawą znacznej części administracji i dozoru, stwarzają w sumie sytuację w której brak jest dostatecznych warunków na podjęcie skutecznych działań wewnętrznych w celu zmiany niekorzystnej sytuacji społeczno-politycznej i gospodarczej.
Jak dowodzi praktyka od 1970 roku, sytuacja społeczno-polityczna w Stoczni Gdańskiej zawsze silnie determinowała sytuację gospodarczą tego przedsiębiorstwa, osłabiała ją, głównie poprzez stałe ograniczanie warunków do działań partyjnych, a także działań związkowych i organizacji młodzieżowej.
Szczególnie silnie występowało to niekorzystne zjawisko w okresie trudności i napięć gospodarczych.
Organizacja młodzieżowa – liczyła w 1980 roku ponad 3000 członków ZSMP. Obecnie 1150 członków, co stanowi 14% zorganizowania młodzieży.
Ostatnio obserwuje się pewien wzrost szeregów ZSMP, szczególnie wśród junaków OHP. W roku bieżącym do ZSMP przyjęto 142 osoby spośród junaków OHP.
Pomimo pewnego ożywienia w pracy ZSMP, oddziaływanie jej na młodzież stoczniową jest nadal niewielkie.
Samorząd pracowniczy – zajmuje się głównie podstawowymi problemami produkcji, socjalnymi, płacowymi i kadrowymi, ale jak dotąd brak jest widocznych efektów jego działalności.
Na 20 członków rady pracowniczej 14 należy do PZPR. Rada ta odegrała bardzo negatywną rolę przy zmianie dyrekcji stoczni – m.in. przeciwstawiła się wnioskom KW i KZ uzgodnionym z organem założycielskim.
Próby skierowania działań rady pracowniczej na ocenę niekorzystnych zjawisk gospodarczych w stoczni (jak przeterminowanie kontraktów, złą jakość produkcji) nie dały dotąd rezultatów.
Zbieg wewnętrznego kryzysu społeczno-politycznego z dekoniunkturą na światowym rynku statków spowodował narastanie trudności produkcyjno-ekonomicznych stoczni, które ujawniły się ze szczególną siłą w warunkach zreformowanej gospodarki.
Wydarzenia polityczne lat 1980-1981 miały bezpośredni wpływ na załamanie się dyscypliny społecznej i produkcyjnej i osłabienie zaufania kontrahentów do strony polskiej.
Pogorszenie warunków realizacji kontraktów spowodowało generalne opóźnienia w dostawach statków we wszystkich stoczniach produkcyjnych. Mimo zabiegów w celu renegocjacji terminów dostaw, w szeregu przypadkach armatorzy z krajów kapitalistycznych skorzystali z uprawnień do zerwania kontraktów, a zawieranie nowych na statki w budowie w okresie dekoniunktury pociąga za sobą straty cenowe, niezależnie od płaconych kar za niedotrzymanie terminów kontraktów. Podobne zjawisko wystąpiło w Stoczni Gdańskiej im. Lenina.
Straty z tytułu opóźnień eksportowanych statków do II obszaru płatniczego wyniosły:
w 1982 r. – 506 tys. USD
w 1983 r. – 1215 tys. USD a na lata 1984-1985 wyniosą około 22 mln USD.
Wystąpiło także zjawisko pogorszenia jakości budowanych jednostek, szczególne nieprawidłowości miały miejsce na statku prototypowym do przewozu chemikaliów budowanym dla armatora greckiego.
Cała seria wyżej wymienionych statków jest przykładem złej organizacji produkcji i niskiej jakości prac co szczególnie uwidoczniło się pracach spawalniczych.
Z uwagi na długie cykle budowy statków, skutki strajków w latach 1980-1981, pogorszenia się dyscypliny pracy, jakości produkcji, zerwane więzi kooperacyjne dały znać o sobie w latach 1982-[19]83 w postaci załamania produkcji i opóźnień w realizacji zobowiązań kontraktowych. Skalę tego zjawiska ilustruje plan sprzedaży na 1980c rok, który zakłada oddanie 14 jednostek o wartości 19,5 mld zł, podczas gdy likwidacja zaległych kontraktów wymagałaby oddania 23 jednostek o wartości 48,4 mld zł.
Oddzielnym problemem jest budowa 4 promowców B494 dla armatora „Stena Line” z których Stocznia im. Lenina ma zbudować 2 jednostki. Wszystkie 4 jednostki mają opóźnienie od 3 do 5 lat. Łączne obciążenie z tytułu kar umownych oraz roszczeń odszkodowawczych armatora mają przewyższyć wartość kontraktów, które dla Stoczni im. Lenina i Stoczni Komuny Paryskiej wynosi 171 mln USD.
Wydajność pracy wyniosła w 1983r – 1331, 3 mln zł i w porównaniu do wykonania 1982 r. nastąpił wzrost o 8,5% średnie płace nominalne w analogicznym okresie wzrosły o 36,3 % i mimo podjętych w II półroczu dyscyplinujących działań średnie płace wyprzedziły znacznie dynamikę wzrostu wydajności pracy.
Wysoki wzrost płac w roku 1983 był wynikiem podjętych decyzji płacowych w II półroczu 1982 r.
Zapoczątkowane dyscyplinowanie płac w II półroczu, a szczególnie w IV kw[artału] dało pewien postęp w zmniejszeniu się tempa wzrostu średniej płacy. Wzrost średniej płacy IV kwartału 1983 r. do IV kwartału 1982 r. wynosi 9,8%.
Wysoki średni wzrost płac w ciągu 1983 r. nie mający pokrycia w przyroście sprzedaży stał się głównym powodem trudności finansowych przez wysokie obciążenia na PFAZ.
Po wprowadzeniu w życie rozwiązań Uchwały 42/84 Rady Ministrów z dnia 19 marca 1984 r. zysk do podziału pozostający w stoczni powinien zapewnić samofinansowanie potrzeb rozwojowych przez zmniejszenie obciążeń na PFAZ.
Plan na 1984 r. jest zgodny z dotychczasowym „Programem poprawy produkcyjno-ekonomicznej działalności stoczni w latach 1983-1985”.
Stocznia planuje w br. sprzedaż 14 jednostek o nośności 224 300 DWT – wszystkie eksportowe – po 7 szt. do I. i II. obszaru płatniczego.
Planowane w latach 1984-1985 terminy przekazywania statków przekraczają terminy kontraktowe w 7 przypadkach w 1984 r. na 14 jednostek planowanych do przekazania oraz w 10 przypadkach w 1985 r. na 16 jednostek planowanych.
Ważnym warunkiem wykonania zadań gospodarczych jest zapewnienie stoczni ładu, porządku i dyscypliny pracy.
Mimo pewnej poprawy sytuacji produkcyjnej konieczna jest dalsza intensyfikacja planów stoczni, do czego niezbędne jest uzyskanie stabilizacji załogi już pracującej oraz istotne zwiększenie zatrudnienia, szczególnie w deficytowych zawodach a także zmian w strukturze zatrudnienia stoczni.
Jednym z elementów rzutujących na stabilizację załogi jest także sytuacja mieszkaniowa zwłaszcza młodych pracowników stoczni. Aktualnie ocenia się potrzeby na 2000 mieszkań. Stocznia podjęła starania zrealizowania w ciągu 3 lat budowy około 1300 domków jednorodzinnych głównie siłami stoczni i zainteresowanych pracowników. Jest to przedmiotem odrębnego programu działań.
Mimo podjętych działań, w stoczni nadal występuje zjawisko systematycznego spadku zatrudnienia szczególnie w zawodach uciążliwych takich jak: spawacze, monterzy, malarze itp. Stocznia we własnym zakresie tego problemu nie jest w stanie rozwiązać.
Ogromną pomoc stanowi Uchwała Rady Ministrów nr 42/84 w sprawie udzielenia pomocy finansowej stoczniom produkcyjnym, dla poprawy ich gospodarki oraz zapewnienie realizacji zadań w latach 1984-1985.
Powszechnie obowiązujące rozwiązania reformy gospodarczej nie uwzględniły cech specyficznych budownictwa okrętowego, charakteryzującego się długimi cyklami produkcji, indywidualnym charakterem i złożonością wyrobów, dużym zaangażowaniem materiałów i produkcji w toku.
Pogorszenie warunków ekonomiczno-produkcyjnych w realizacji kontraktów w stosunku do warunków przewidywanych, spowodowało opóźnienia w dostawach statków, co w konsekwencji znalazło odbicie w spadku ekonomicznej efektywności.
Powyższe uwarunkowania znalazły odzwierciedlenie w pogarszających się wynikach ekonomiczno-finansowych stoczni. Spowodowały one między innymi trudności finansowe.
W przypadku nie zapewnienia stoczniom w 1984 r. dopłat wyrównawczych do eksportu nie osiągnęłyby one rentowności produkcji gwarantującej pokrycie obligatoryjnych obciążeń i zwiększenia funduszów własnych w rozmiarach zapewniających sfinansowanie niezbędnych potrzeb działalności eksploatacyjnej i modernizacyjnej, co groziło wstrzymaniem przez bank kredytowania.
Zawarte w uchwale preferencje finansowe oraz przedsięwzięcia dla uzdrowienia gospodarki stoczni, dostosowują rozwiązania reformy do specyfiki przemysłu okrętowego oraz zapewniają warunki do rozwiązania szeregu problemów, a mianowicie:
a) preferencje do wyliczania obciążeń na rzecz PFAZ umożliwią niezbędny dla realizacji zadań produkcyjnych wzrost zatrudnienia oraz wyrównanie dysproporcji płacowych;
b) obniżona stopa oprocentowania kredytów spowoduje obniżenie kosztów produkcji o około 2 mld zł;
c) pozostawienie 100% amortyzacji w stoczniach rozwiązuje problem finansowania działalności modernizacyjno-rozwojowej, w tym spłat rat kredytów inwestycyjnych, zaciągniętych w latach poprzedzających wprowadzanie reformy gospodarczej;
d) ustalone zasady sprzedaży statków dla armatorów krajowych dają gwarancję zapłaty za statek zgodnie z warunkami kontraktu;
e) określenie wysokości dopłat wyrównawczych – pozwoli na stabilizację sytuacji ekonomiczno-finansowej stoczni produkcyjnych.
W wyniku zmian systemowych znacznie wzrosną w 1984 r. koszty produkcji w porównaniu do 1983 r., przede wszystkim z tytułu:
– zwiększenia amortyzacji związanej z przeceną
majątku trwałego 1100 mln zł
– wprowadzenia nowych zasad ewidencji
i rozliczania kosztów ogólnozakładowych 5400 mln zł
– zmian opodatkowania majątku trwałego 700 mln zł
Zakłada się, że w wyniku podjęcia uchwały sytuacja produkcyjno-ekonomiczna ulegnie zdecydowanej poprawie.
Program działań
W celu wyeliminowania występujących nadal negatywnych zjawisk jak również dla okazania dalszej pomocy stoczni niezbędne jest:
1. Minister hutnictwa i przemysłu maszynowego:
– powoła w terminie do 30 kwietnia br. radę nadzorczą stoczni, zapewni odpowiedni jej skład personalny gwarantujący właściwy nadzór i bieżącą kontrolę realizacji przez stocznię zadań gospodarczych i poprawę wyników ekonomiczno-finansowych oraz sytuacji społeczno-politycznej;
– zobowiąże radę nadzorczą do składania miesięcznych sprawozdań o wynikach działalności stoczni. Sprawozdanie otrzymają: nadzorujący wiceprezes Rady Ministrów, Wydział Ekonomiczny KC PZPR, Komitet Wojewódzki PZPR w Gdańsku.
2. Rada nadzorcza poleci dyrektorowi stoczni opracowanie programu dalszej poprawy sytuacji społeczno-politycznej i gospodarczej uwzględniającej rozwiązania i warunki określone Uchwałą nr 42/84 Rady Ministrów z dnia 19 marca 1984 roku. Rada nadzorcza dokona weryfikacji opracowanego programu.
Program ten winien uwzględniać w szczególności:
– kierunki poprawy efektywności gospodarowania, dyscypliny i wydajności pracy;
– sposób terminowego przekazywania statków armatorom zgodnie z harmonogramem odpowiednio zsynchronizowanym z terminami kontraktowymi dla zminimalizowania kar umownych i upustów cenowych;
– założenia i termin wprowadzenia nowego systemu płac, który uprości istniejący system i uczyni z niego instrument silnie motywujący pracowników do wzrostu wydajności i jakości pracy. Projekt nowego systemu winien być poddany powszechnej konsultacji w stoczni;
– przeprowadzenie ponownej weryfikacji struktury organizacyjnej stoczni, spłaszczenie jej i ściślejsze określenie uprawnień i obowiązków, poszczególnych komórek i stanowisk kierowniczych, zwolnienie nadmiaru pracowników umysłowych, których nie będzie można przenieść do produkcji;
– przeprowadzenie ponownego powszechnego przeglądu kadrowego, uwzględniającego w ocenach kwalifikacje zawodowe i w szerokim zakresie postawę społeczno-polityczną, dostosowanie zatrudnienia do nowej struktury organizacyjnej; zwolnienie ze stoczni ludzi oddziaływujących destrukcyjnie na sytuację społeczno-polityczną;
– opracowanie skutecznego systemu egzekwowania obowiązków i rozliczania wykonywania zadań ilości, jakości i terminowości prac.
3. Opracowany przez dyrektora naczelnego i zweryfikowany przez radę nadzorczą program działania rozpatrzony i zatwierdzony zostanie przez Kolegium Ministerstwa Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego w terminie do 30 maja 1984 r.
4. Dyrektor naczelny stoczni rozbuduje i poszerzy działalność ideowo-wychowawczą Zakładowego Ośrodka Kultury, Kształcenia i Informacji poprzez utworzenie Wydziału Społeczno-Politycznego, którego kierownik podlegał będzie merytorycznie Sekretarzowi Komitetu Wojewódzkiego PZPR. W ramach pracy Wydziału przewidzieć należy utworzenie zespołu redakcyjnego i powołać do życia gazetę stoczniową.
5. Minister Obrony Narodowej skieruje spośród żołnierzy Wojska Polskiego, a zwłaszcza Marynarki Wojennej, po specjalnym przeszkoleniu zawodowym i politycznym do pracy w stoczni 1000 żołnierzy.
6. Minister hutnictwa i przemysłu maszynowego w porozumieniu z wojewodą gdańskim oraz ministrem budownictwa i przemysłu materiałów budowlanych zapewni wybudowanie w 1984 r. dla tych żołnierzy hotelu robotniczego wraz z odpowiednim zapleczem socjalnym i kulturalno-oświatowym dla stworzenia odpowiednich warunków pracy ideowo-politycznej. Minister finansów zabezpieczy środki na ten cel.
7. Minister obrony narodowej zmieni zadania istniejącemu tam pułkowi OT i skieruje do pracy w stoczni.
8. Wojewoda gdański zapewni niezweryfikowanym stoczniowcom pracę w sposób zorganizowany w innych zakładach na wybrzeżu.
9. Minister finansów przydzieli odpowiednie środki wojewodzie gdańskiemu na modernizację i rekonstrukcję placu im. B[yłej] „Solidarności”, wojewoda gdański przystąpi niezwłocznie do modernizacji zaplanowanego tam węzła komunikacyjnego.
10. Minister finansów w porozumieniu z ministrem hutnictwa i przemysłu maszynowego przydzieli odpowiednie środki dla rozwiązania problemu mieszkaniowego młodej kadry stoczniowców.
11. Minister hutnictwa i przemysłu maszynowego w porozumieniu z ministrem spraw wewnętrznych i Komitetem Wojewódzkim PZPR w Gdańsku ocenią w terminie do 30 czerwca br. dokonaną przez dyrektora stoczni weryfikację kadr.
12. Minister hutnictwa i przemysłu maszynowego na podstawie analizy opracowanej przez radę nadzorczą dokona w porozumieniu z Komitetem Wojewódzkim PZPR w Gdańsku w terminie do 30 listopada 1984 roku oceny realizacji przez stocznię zadań gospodarczych, ekonomiczno- finansowych oraz społeczno-politycznych.
13. W przypadku braku właściwego postępu w realizacji przez stocznię ustalonych zadań, minister hutnictwa i przemysłu maszynowego zgodnie z ustawą z 29 czerwca 1983 r. o poprawie gospodarki przedsiębiorstwa państwowego oraz o jego upadłości – podejmie postępowanie upadłościowe stoczni z dniem 1 stycznia 1985 r. W tym celu należy:
a) rozpocząć kampanię wyjaśniającą, że dotychczasowe przedsięwzięcia nie przynoszą spodziewanych rezultatów i stoczni grozi bankructwo i likwidacja. Aby temu zapobiec i nie pozbawić załogi pracy, władze chcą jej pomóc, zgodnie z mechanizmami reformy gospodarczej, przez wdrożenie odpowiedniego systemu w okresie postępowania upadłościowego i zarządu komisarycznego stoczni;
b) podjąć podobne działania nie tylko wobec Stoczni Gdańskiej, ale jeszcze wcześniej wyprzedzająco wobec jednego lub kilku zakładów w Polsce, w tym Centromeru SA, który z punktu widzenia prawa międzynarodowego odpowiada za podpisane kontrakty, aby uniknąć podejrzeń, że zastosowano specjalne sankcje wobec stoczni ze względów politycznych;
c) podobne prace przygotowawcze podjąć też wobec Stoczni im. Komuny Paryskiej – bez nadawania im biegu w szerokim zakresie;
d) rozważyć kilka wariantów przejęcia majątku i załogi po likwidacji z dniem 1 lutego 1985 r. przedsiębiorstwa „Stocznia Gdańska im. Lenina”, w tym utworzenia przedsiębiorstwa wielozakładowego w którego skład wchodziłyby stocznie produkcyjne Trójmiasta.
14. Egzekutywa PZPR w Gdańsku będzie w dalszym ciągu dokonywała okresowych ocen sytuacji społeczno-politycznej i gospodarczej w stoczni, a szczególnie w zakresie:
– umocnienia kierowniczej roli KZ i POP w stoczni i poszerzenia ich oddziaływania na załogę;
– przeszkolenia ideowo-politycznego aktywu funkcyjnego KZ i POP;
– poszerzenia pracy propagandowej i agitacyjnej wśród załogi stoczni, zwiększenia ilości odczytów przez przeszkolonych lektorów, zaktywizowanie pracy zakładowego radiowęzła i poszerzenia propagandy wizualnej;
– zwiększenia częstotliwości zebrań POP i prowadzenia rozmów z członkami PZPR.
Najbliższa ocena dokonana zostanie w terminie do 10 maja 1984 r.
15. Komitet Centralny PZPR i Wojewódzki w Gdańsku oraz Ministerstwo Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego, zintensyfikują działania w kierunku udzielenia KZ PZPR Stoczni Gdańskiej pomocy w zakresie pracy ideowo-wychowawczej, wewnątrzpartyjnej oraz szkoleń w tematyce zasad funkcjonowania reformy gospodarczej.
Pomysł prysł
Wydaje się, że nawet Służba Bezpieczeństwa była zaskoczona pomysłem władz partyjno – państwowych zlikwidowania Stoczni i ich stricte „operacyjnym” działaniem (zmylenie przeciwnika). W „Uwagach” Departamentu V SB MSW z 24 kwietnia 1984 r. bez specjalnego entuzjazmu zaopiniowano przedstawiony w cyt. „Informacji” program „naprawczy”, tak bowiem można czytać zdanie: Zgodzić się trzeba również z zawartymi w nim propozycjami rozwiązań, ujętymi jako program działań. Rozpoznanie, jakim w stoczni dysponowała SB pozwalało stwierdzić, iż podstawowe znaczenie w zakresie działań winno polegać na stworzeniu i wprowadzeniu w Stoczni nowego systemu płac, personalnej odpowiedzialności za jakość wykonywanej pracy, wyzwalaniu inicjatyw. W odpowiadającym za kontrolę gospodarki Departamencie V MSW zauważono, iż według danych statystycznych efektywność działania Stoczni im. Lenina w zakresie eksportu nie należy do najgorszych w przemyśle.
Na zły stan całej gospodarki Biuro Polityczne zwracało uwagę w tymże 1984 r., zatem odnoszący się akurat do Stoczni Gdańskiej projekt „poprawy efektywności” nie znajdował uzasadnienia w rzeczywistości. Co również istotne, w kolejnej „Informacji na posiedzenie Biura Politycznego KC PZPR” z dn. 1 czerwca 1984 r. – tym razem rozesłanej z polecenia Kazimierza Barcikowskiego – zatytułowanej „Informacja o wykonaniu Uchwały X Plenum KC PZPR w sprawie polityki morskiej państwa oraz o treściach dokumentu rządowego >>Polityka morska państwa<<”, o pomyśle likwidacji nie ma mowy. Dobitnie świadczy to o doraźnym i instrumentalnym działaniu władz partyjno – państwowych szczególnie w odniesieniu do Stoczni Gdańskiej, a niewykluczone, że był to element walk frakcyjnych w partii (Messner kontra Barcikowski?).
Bez wątpienia dokumenty z 1984 roku rzucają nowe światło na mechanizmy sprawowania władzy przez utopię komunistyczną, mniej zatem powinien dziwić fakt kłamstwa ogłoszonego 9 maja 1988 roku, które to – mimo zmiany systemu – trwa do dzisiaj…
Grzegorz Karbowiak
a Dokument opatrzono dwiema pieczęciami o treści: 1) Z polecenia tow. Z[bigniewa] Messnera wysłano członkom BP, z[astęp]com, sekretarzom dn. 20 IV 1984 r. L.dz. KS/065/831/84. 2) Na posiedzenie BP w dn. 25 IV 1984 r. pkt. 2 oraz adnotacją 01732.
c Nad rokiem napisano odręcznie: 1984.