Dokładnie przed stu laty, 18 października 1912 r., z rozkazu papieża św. Piusa X opublikowano Katechizm doktryny chrześcijańskiej (oryg. Catechismo della dottrina Cristiana, Pubblicato per Ordine del Sommo Pontifice San Pio X). Z tej okazji w biuletynie wydawanym przez przeorat św. Piotra Juliana Eymarda w Meylan we Francji ukazał się tekst ks. Jana Marii Salaüna FSSPX pt. Stulecie katechizmu św. Piusa X.

Papież św. Pius X

Czy katechizm to dzieło przeznaczone wyłącznie dla dzieci? Taki właśnie jest powszechnie panujący pogląd, który papież św. Pius X pragnął obalić, przeprowadzając szczególnie trudne przedsięwzięcie, którego do tamtej pory nikt jeszcze nie zrealizował (i którego po dziś dzień nikt nie powtórzył równie dobrze): uniwersalny katechizm dla dzieci i dorosłych ze wszystkich narodów.

Stan spraw w przededniu pontyfikatu

Wydanie uniwersalnego katechizmu do użytku dzieci i dorosłych było wielkim wyzwaniem i papież św. Pius X był tego w pełni świadomy. Chociaż barierę językową można dość łatwo pokonać dzięki przekładom, w jaki jednak sposób dostosować jedne i te same wyrażenia dla dzieci i dorosłych bez popadania w zawiłości, niemożliwe do zrozumienia przez dzieci, ani zbytnie uproszczenia, nie odpowiadające potrzebom ludzi dorosłych?

Idea uniwersalnego katechizmu nie była nowa – aby zaradzić problemom wynikającym z wielości katechizmów, papież Pius IX przedłożył pod obrady Soboru Watykańskiego I schemat, w którym zaproponował rozwiązanie: on sam sporządzi katechizm, z którego w przyszłości będą się uczyć wszyscy wierni na całym świecie. Biskupom pozostałoby przetłumaczyć go tak dosłownie, jak to tylko możliwe, przy czym mieliby oni swobodę publikowania oddzielnych wykładów katechizmu, aby dać wiernym w swych diecezjach dokładniejsze pouczenia lub przeciwdziałać błędom szerzącym się na podległych im terenach. I choć niektórzy biskupi podnosili pewne zastrzeżenia dotyczące różnic kulturowych i przywoływali istotne powody, dla których należy dostosować wykład katechizmu do wieku dzieci, to większość ojców soborowych zatwierdziła ten projekt. Niestety, wojna 1870 r. przerwała sobór i zamysł ułożenia katechizmu został odłożony w czasie.

20 lat później ówczesny bp Józef Sarto (przyszły papież Pius X) powrócił do tej idei przy okazji kongresu katechetycznego w Piacenzie, podczas którego zaproponował tekst petycji do papieża Leona XIII, w którym napisał: „Uczestnicy Pierwszego Kongresu Katechetycznego kierują prośbę do Ojca Świętego, by nakazał przygotowanie prostego, popularnego katechizmu doktryny chrześcijańskiej w formie krótkich pytań i odpowiedzi podzielonych na różne rozdziały i aby uczynił go obowiązkowym w całym Kościele”.

Prace nad Katechizmem doktryny chrześcijańskiej

Prośba wystosowana podczas Kongresu Katechetycznego w Piacenzie nie przyniosła efektu, jednak po wyniesieniu kard. Sarto na Tron Piotrowy biskupi nie omieszkali mu o niej przypomnieć. Praca była wyjątkowo trudna. Pierwszy katechizm został opublikowany już w 1905 r., ale okazał się niezadowalający. W 1909 r. św. Pius X powierzył [powołanej w tym celu] komisji zadanie opracowania nowego katechizmu, w którym wzięto by pod uwagę wiele zebranych przez niego komentarzy i uwag krytycznych. Po trzech latach pracy i przygotowaniu 10 kolejnych wersji, długo oczekiwane dzieło zostało wreszcie wydane 18 października 1912 r.

Katechizm uniwersalny?

Katechizm przygotowany w języku włoskim szybko został przełożony na języki francuski, angielski, niemiecki i hiszpański. Można by jednak zapytać, czy twórcom tego katechizmu udało się to, czego nie dokonano w żadnym inny wcześniejszym katechizmie – wybrać język odpowiedni zarówno dla dzieci, jak i dorosłych?

Otóż tajemnicą sukcesu, środkiem umożliwiającym jego osiągnięcie, okazały się krótkie i zwięzłe formuły, które prawie nigdy nie zajmują więcej niż trzy, cztery linijki druku (i przez to nadają się do zapamiętywania przez dzieci), a jego precyzja doktrynalna sprawia, że jest dziełem pomnikowym, któremu żaden inny katechizm nie dorównał, i jest naprawdę godny uwagi osób dorosłych.

Zbiór formuł czy dzieło pedagogiczne?

Szybka lektura Katechizmu doktryny chrześcijańskiej może sprawić, że czytelnik postawi mu następujący zarzut: w istocie nie jest to dzieło pedagogiczne.

Święty Pius X nie oponowałby przeciwko takiemu stwierdzeniu. Rzeczywiście, nie to było celem tej pracy: katechizm nie został zamierzony jako podręcznik pedagogiczny, ułożony i dostosowany do konkretnej grupy wiekowej, lecz raczej jako krótka summa, katechetyczny zbiór formuł. To jest druga, wyróżniająca cecha tego dzieła. Jest to przede wszystkim streszczenie prawd wiary przeznaczone dla wiernych katolików jako całości. Święty Pius X wskazuje materię, czy też wspólny fundament, który powinien być znany każdemu ochrzczonemu. Co do podręcznika pedagogicznego w ścisłym znaczeniu, to zadanie jego ułożenia święty papież pozostawił katechetom – to do nich należało opracowanie podręcznika, który stopniowałby i wprowadzał formuły w zależności od wieku i umiejętności dzieci.

Katechizm doktryny chrześcijańskiej stanowi zwieńczenie całego życia Świętego – jest to owoc wiedzy i doświadczenia kapłana, biskupa, kardynała i papieża. To nie jest książka napisana przez urzędnika, lecz przez pasterza pełnego gorliwości o zbawienie dusz, który mawiał, że „tryumf wiary zależy od katechizmu”.

Le Bachais nr 23, wrzesień-październik 2012

(źródło: dici.org, 12 października 2012).