Aktualizacja strony została wstrzymana

Patriotyzm – Jacek Bartyzel

PATRIOTYZM (łac. patria – ojczyzna, od gr. patriotes – rodak, współobywatel) – cnota moralna miłości do ojczyzny, jej dziedzictwa kulturalnego i ładu moralno-społecznego, uformowanego przez normy cywilizacji i religii, połączona z gotowością do ponoszenia dla niej wszelkich ofiar.

Patriotyczny habitus ześrodkowany jest gł. w czterech kręgach odniesienia: 1º ojczystej ziemi, z wytworami materialnej i duchowej twórczości zamieszkujących ją ludzi; 2º narodzie; 3º politycznym zwierzchniku wspólnoty, tworzącym z niej państwo; 4º ładzie moralno-społecznym, opartym na zasadach cywilizacji, którą wspólnota przyjęła i w której żyje.

P. jest naturalną ludzką postawą, zgodną ze społeczną naturą człowieka; oprócz wspólnoty podstawowej, czyli rodziny, najbardziej typową, trwałą, konieczną i wytwarzającą najsilniejsze zobowiązania wzajemne jest naród (gentes, nationes), przy czym presupozycja na rzecz ojczyzny i narodu nie jest ani arbitralna, ani nie wyklucza poszanowania i sympatii dla innych narodów, lecz wynika z naturalnego porządku miłości (ordo caritatis), dającego pierwszeństwo temu, co najbliższe.

Na poziomie elementarnym p. jest dyspozycją psychiczną, prymarnie emocjonalną, obejmującą miłość do kraju ojców; uczucie patriotyczne jest rozumnym aktem woli, sprawnością etyczną umożliwiającą wypełnianie obowiązków względem ojczyzny; ujmowane od strony negatywnej, obejmuje powstrzymywanie się od szkalowania jej dobrego imienia, niszczenia dóbr narodowej kultury, nieuchylanie się od obowiązku toczenia wojny w obronie ojczyzny, a od strony pozytywnej – troskę o jej bezpieczeństwo i siłę, pielęgnowanie języka i kultury ojczystej, posłuszeństwo prawowitej władzy; rozwój i wzbogacanie p. warunkuje pogłębianie własnej wiedzy o ojczyźnie, jej historii i kulturze; nieodłączna od miłości do ojczyzny jest gotowość do poświęcenia na jej rzecz, tym cenniejsza, im bardziej egzystencjalnie ważne dla każdej osoby są takie wartości jak: pomyślność własna lub bliskich, majętność, osobista kariera, życiowe pasje, zdrowie, a nawet życie.

Realny p. zbudowany jest na zmysłowym doświadczeniu konkretów; temu p. substancjalnemu często przeciwstawia się p. konstytucyjny; kolebka prawie każdej wspólnoty ojczystej była najpierw terytorium zdobytym (cudzym albo niczyim, bezludnym), a fenomen zakorzenienia, identyfikacji z określonym terytorium był zawsze procesem długim i ewolucyjnym; pierwsze i najbardziej podstawowe jest uczucie przywiązania do domostwa i gospodarstwa rodzinnego (oikos), które jest przekazywaną z pokolenia na pokolenie ojcowizną; dopiero z intensyfikacją kontaktów poczucie tego, co „moje” i „nasze” rozszerza się na sąsiedztwo, w którym żyją krewniacy z tego samego pnia rodowego, na gminę, w której łączą się dążenia i interesy wielu rodzin i rodów, dalej na prowincję, ziemię czy region, którego mieszkańcy są często depozytariuszami nigdy niewygasłej tradycji odrębnego bytu politycznego, a dopiero na końcu (i nie zawsze, jeśli proces budowy państwa narodowego nie został zakończony) rozszerza się ono na całość terytorium państwowego; p. jest tym bogatszy i dojrzalszy, im bardziej nasycony treścią uczuć, przeżyć i lojalności ze wszystkimi szczeblami wspólnot terytorialnych i osobowych, w których egzystuje jaźń poszczególna, czyli zazwyczaj poszerzoną o krąg sąsiedzki i przyjacielski ojcowizną, lokalną i/lub prowincjonalną, „małą ojczyzną” oraz ojczyzną sensu proprio – „dużą”, identyczną w normalnych warunkach z suwerennym państwem.

Harmonia współwystępowania kręgów patriotycznego zakorzenienia jest jednak zakłócana przez unifikacyjny i uniformistyczny centralizm nowoczesnego państwa – jego prawzorem była „geometryczna pasja” rewolucjonistów franc., tworzących „jedną i niepodzielną” (une et indivisibile) republikę przez likwidację prowincji i wspólnot lokalnych, zastąpionych siatką równych części, nazwanych departamentami, oraz przez (przeciwstawny centralizmowi) partykularny separatyzm; jego sednem jest egoizm etniczny, który grupę pośrednią (dzielnica, szczep, niekiedy nawet narodowość) traktuje jako najwyższą i wyłączną; swe słuszne prawo do istnienia i pielęgnowania własnej odrębności wypacza ona wówczas w odmowę dzielenia odpowiedzialności z innymi dzielnicami, szczepami czy narodowościami, które historia złączyła w jeden naród i jedno państwo, będące ich wspólnotą przeznaczenia.

Czynnikiem narodotwórczym, integrującym ludzi i plemiona, jest władza skoncentrowana w państwie; tę narodotwórczą funkcję spełniała dynastia narodowa – Kapetyngowie utworzyli Francję, Plantageneci – Anglię, Arpadowie – Węgry, Piastowie – Polskę; lapidarna formuła, opisująca w starych kronikach zaistnienie wspólnot politycznych w historii: rex erectus est („król jest wywyższony”), wyraża konieczność ustanowienia władzy spersonifikowanej w „reprezentancie egzystencjalnym”, umożliwiającym „polityczną artykulację” społeczeństwa (E. Voegelin); związek ten jest jednak zobowiązaniem dwustronnym; naród winien jest wierność swojemu władcy, a on musi być opiekunem i sprawiedliwym włodarzem dobra wspólnego („nie królestwo jest dla króla, lecz król dla królestwa” – św. Tomasz z Akwinu); kiedy p. odrywa się od wierności (fidelitas) „ojcu ojczyzny”, nadchodzi epoka „partyzantów politycznych” i nie wiadomo już kto jest suwerenem (monopolizującym sferę polityczną oraz reprezentującym „możliwie najbardziej intensywną” polityczną jedność – C. Schmitt), a państwowy sens polityki ulega degradacji do poziomu partyjnego, na którym zwalczające się partie zacierają granicę między lojalnością wobec niej a lojalnością wobec państwa; intensyfikacją „upartyjnionego” zwyrodnienia p. jest wprzęgniecie go w służbę którejś z ideologii, co nadaje mu postać idolatrii deifikującej zrewoltowany „naród biedaków” (szowinizm jakobiński), Państwo-Absolut (statolatria faszystowska), „czysty rasowo” Volk niem. robotników i chłopów (rasizm hitlerowski) czy „ojczyznę międzynarodowego proletariatu” (p. socjalistyczny).

P. musi pozostać moralnie i duchowo zdefektowany, jeżeli przywiązanie i miłość do ojczyzny nie będą podnoszone (a jednocześnie moderowane w swych potencjalnych niższych, szowinistycznych, skłonnościach) przez absorpcję cywilizacji, w której ukształtowana została dana ojczyzna, oraz kultury, wytworzonej przez naród żyjący w obrębie danej cywilizacji; jako że cywilizacje nie są sobie równe (zwłaszcza pod względem moralnym), jakość p. zależy od metody życia zbiorowego; najdoskonalszą ze wszystkich dotąd wykształconych jest cywilizacja łac., zwana też klasyczno-chrześcijańską (jako prawomocna spadkobierczyni cywilizacji gr. i rzym.); jej istotą jest prymat ducha nad materią, moralności nad prawem oraz osoby nad zbiorowością.

Jacek Bartyzel

 

R. Dmowski, Nasz patriotyzm, Warszawa 1893, 2005; M. Barrès, La Terre et les Morts, Paris 1899; H. Delassus, L’esprit familial dans la Maison, dans la cité et dans l’Etat, Lille 1911 (Duch rodzinny w domu, społeczeństwie i państwie, Kraków 2005); J.K. Kochanowski, Polska w świetle psychiki własnej i obcej. Rozważania, Częstochowa 1925; I.M. Bocheński, O patriotyzmie, Londyn 1942, Warszawa 1989; A. MacIntyre, Is Patriotism a Virtue?, [w:] The Lindley Lecture, Kansas 1984 (Czy patriotyzm jest cnotą?, [w:] Komunitarianie. Wybór tekstów, Warszawa 2004); L. C. Johnson, Patriotism, New York 1990; C. Simpson, The Value of Patriotism, New York 1993; M. Viroli, For Love of Country. An Essay on Patriotism and Nationalism, Oxford 1995; Patriotyzm Polaków. Studia z historii idei, red. J. Kloczkowski, Kr 2006; Z dziejów polskiego patriotyzmu. Wybór tekstów, red. J. Kloczkowski, Kr 2006.

Pierwodruk w: Encyklopedia Katolicka, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, t. XV, Lublin 2011, ss. 51-53.

Za: Organizacja Monarchistów Polskich - legitymizm.org | http://www.legitymizm.org/ek-patriotyzm

Skip to content