Działania terrorystyczne członków OUN w okresie dwudziestolecia Międzywojennego na terenach Rzeczpospolitej.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego na terenach Rzeczpospolitej działały różne organizacje terrorystyczne, w skład których wchodzili obywatele polscy pochodzenia ukraińskiego. Organizacje te z pobudek politycznych próbowały destabilizować tworzące się organa władzy na terenach II Rzeczpospolitej, Dokonywały też napadów rabunkowych, na banki, pociągi, poczty, polskie dwory i gospodarstwa. Dopuszczały się również innych pospolitych przestępstw, jak pobicia czy morderstwa działaczy polskich i ukraińskich sprzyjających pojednaniu. Mowa tu o takich organizacjach jak: Grupy Bojowe Białoruskich i Ukraińskich Socjalistów-Rewolucjonistów, Ukraińska Organizacja Wojskowa czy Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów.

Szczególnie ta ostatnia organizacja (powstała 31 sierpnia 1920 w Pradze- jako UOW, później przekształcona w OUN) ma na swoim koncie sporo akcji terrorystycznych, w tym nieudany zamach na Piłsudskiego w dniu 21 listopada 1921 roku, który odbił się szerokim echem w kraju, a nawet za granicą.

Między innymi pisano wówczas:

„…I tak tolerowaliśmy na terenie Małopolski agitatorów ukraińskich, nie występowaliśmy nigdy agresywnie czy represyjnie <>…

[…] To co spotkało zamachowca: samosąd tłumu, był odpowiedzią nie tylko na ten zbrodniczy, skrytobójczy plan […] że tu nie czeka ich obojętność i rezerwa, lecz jednolity, silny front narodowy.”(1)

Zamachu dokonał we Lwowie Stepan Fedak dwudziesto jedno-letni Ukrainiec, syn znanego lwowskiego adwokata i działacza ukraińskiego dr. Stepana Fedaka. Po uroczystości otwarcia pierwszych Targów Wschodnich, zwiedzaniu przez Józefa Piłsudskiego ekspozycji, a także po spotkaniach z oficjelami i dziennikarzami, wychodząc z ratusza po obiedzie, razem z

Wojewodą Grabowskim wsiedli od otwartej limuzyny.

Wtedy padły strzały. Piłsudski uchylił się, wojewoda został ranny.

Na strzelającego zamachowca rzucił się posterunkowy, w chwilę później dołączył do niego tłum stojących dookoła ludzi, którzy chcieli przestępcę zlinczować.

Od niechybnej śmierci uratowali Fedaka stojący na wartach wokół ratusza policjanci i wojskowi. (2)

Po zamachu w „Dzienniku Poznańskim” pojawiły się podejrzenia, że zamach lwowski był

próbą usunięcie przeszkody w celu dalszej walki agitacyjnej na arenie międzynarodowej, prowadzonej przez ukraińskich polityków, którzy nie cofali się przed niczym, nawet przed morderstwem głowy państwa. Uważano, że zamach był również skierowany przeciwko rządom Petlury. W dalszym ciągu „Dziennik” przeciwstawiał się obarczaniu odpowiedzialności za zbrodnie całej ludności ukraińskiej, a przede wszystkim nakłaniał do „tolerancji narodowej i sprawiedliwości jednakiej dla wszystkich obywateli”.

Autorzy artykułu byli sceptyczni względem przywódców ukraińskich:

„Niepodobna łudzić się nadzieją, żeby przywódcy rusińscy znaleźli nareszcie słowa potępienia dla obłąkańców i zbrodniarzy”.

Przeciwstawiano petlurowski „Ridny Kraj” za wszelką cenę starający się odciąć od terrorystów, prowokacyjnemu artykułowi w „Ukraińskim Wistnyku”, w którym zamachowiec został przedstawiony jako bohater narodowy.

Informowano także na łamach prasy, o tajnych organizacjach ukraińskich „Wola” i „Kum”. Prasa endecka donosiła o organizacjach ukraińskich, które chciały kontynuować walkę z Polakami za pomocą terroru, wydając na ten temat odpowiednie odezwy i broszury.

„Słowo Pomorskie” 184/12/08/1922 informowało, że do obrony Fedaka zgłosiło się 40 ukraińskich prawników, co wskazywało na fakt uczynienia go narodowym propagandowym bohaterem rusińskim.

„Kurier Poznański” z 197/30.09.1922 informował, że nacjonaliści ukraińscy zamierzali uzyskać pomoc Żydów w propagandowym nagłośnieniu sprawy Fedaka.

Ponadto wspominano o czarnych listach Ukraińców sprzeciwiających się radykalnym nacjonalistom, takich jak zamordowany właśnie ukraiński dziennikarz Sidor Twerdochlib.

Zginął dlatego, że sprzyjał polityce przyjaźni i pokojowego współistnienia obydwu narodów.

Donoszono też o zamordowaniu w powiecie kałuskim jednego z komisarzy spisowych, podczas trwającego właśnie spisu powszechnego. Informowano o propagandzie antypolskiej prowadzonej głównie przez popów i nauczycieli pochodzenia ukraińskiego.(3).

Generalnie nastroje były jednoznaczne, widziano zagrożenie w osobach narodowości ukraińskiej, słusznie analizując wszystkie ostatnie wydarzenia, sięgając aż do obrony Lwowa, poprzez zamach na Piłsudskiego, wypadki morderstw, podpalenia, pobicia.

Wynikało to z coraz bardziej usztywnianej postawy rusińskich (ukraińskich) organizacji nacjonalistycznych. Pomimo ciągle kontynuowanej polityki federacyjnej przez ekipę Piłsudskiego, która przecież przyniosłaby wszystkim zainteresowanym stronom korzyść.

Integracja wzmocniłaby siły przeciw ZSRR, zatarłaby różnice, uciszyłaby konflikty, scaliłaby jedność dwóch narodów, Tak należy rozumieć działania rządu Piłsudskiego- działania mające na celu wzmocnienie obronności Państwa Polskiego w skład, którego wchodziło tak wiele różnych grup narodowościowych. Niestety, nie wszystkie organizacje widziały to w ten sposób, niektóre takie jak OUN, postawiły na terror i zamachy, aby wymusić – właśnie co przez te niezgodne z prawem działania chciały wymusić? Doprowadziły one raczej do odwrotnej sytuacji i działań interwencyjnych wobec podejrzanej grupy narodowościowej. Jednym słowem sami ukraińscy terroryści ściągnęli przynajmniej częściowo na swoich rodaków działania represyjne. Nie mogło być inaczej, skoro nie wiadomo było, kto jest członkiem OUN. Organy władzy musiały zastosować działania prewencyjne wobec szerszej grupy obywateli pochodzenia ukraińskiego. Należy dodać ze czyniono to wyjątkowo ostrożnie i nie kierowano się zasadą odpowiedzialności zbiorowej.

Wspólnie mogliśmy przeciwstawić się i Rosji i Niemcom. Może nawet wywalczyć ziemie na wschód od Zbrucza dla Ukraińców. Tak mogłoby być, jednak nie było.

Oczywiście jest to zabawa zwana „historią alternatywną”, za którą nie przepadają historycy. Nie wszyscy. Jednym z takich wielkich umysłów historycznych, który pozwalał sobie na analityczne „gdybanie” był śp. prof. Paweł Wieczorkiewicz .

Chciałbym rozwinąć temat opisując jeszcze następujące zamachy i akcje terrorystyczne:

Począwszy od maja 1922 – zniszczenia w okolicach Przemyśla (spalenie magazynów wojskowych, uszkodzenie linii kolejowej i sieci telegraficznej), następnie: lato 1922 – podpalenie 2.300 stogów zboża i licznych budynków gospodarczych w polskich folwarkach- działały trzy grupy terrorystyczne przynajmniej jedna liczyła 50 osób, 1922 – zamach na wojewodę lwowskiego Kazimierza Grafowskiego, 30 maja 1924 – napad na ambulans pocztowy pod Kałuszem , 28 listopada 1924 – kolejny napad na ambulans pocztowy pod Kałuszem, 1924 – nieudany zamach na prezydenta Stanisława Wojciechowskiego, 19 marca 1925 – napad na pocztę główną we Lwowie, lato 1925 – napad na ambulans pocztowy pod Bohorodczanami, napad na urząd skarbowy w Dolinie, napad na urząd skarbowy w Śremie,

19 października 1926 – zabicie lwowskiego kuratora szkolnego Stanisława Sobińskiego…(4)

Do panteonu akcji terrorystycznych dokonanych przez ukraińskich zbrodniarzy należy dodać:

Sierpień 1931 r. zamordowano wiceprezesa BBWR Tadeusza Hołówkę.

15 czerwca 1934 r. członek OUN Grzegorz Maciejko zastrzelił polskiego ministra spraw wewnętrznych płk. Bronisława Pierackiego. Zamachy zorganizował Stepan Bandera późniejszy przywódca OUN-B. Ten młody 25 letni terrorysta zorganizował też zamach na sowieckiego dygnitarza. Z jego polecenia w październiku 1933 r. zabito urzędnika konsulatu radzieckiego we Lwowie – Majłowa. W połowie 1934 r złapano Banderę. W pierwszym procesie został skazany na karę śmierci. Potem wyrok zamieniono na siedmiokrotne dożywocie (każde za inny zamach). (5)

Lista tych zamachów na pewno jest listą niepełną – jednak nawet taka, niepełna lista, nie pozostawia żadnych wątpliwości co do intencji ukraińskich organizacji nacjonalistycznych.

Jak widać, analizując daty, ataki terrorystyczne miały miejsce jeszcze przed ukazaniem się pracy Dmytro Doncowa „Nacjonalizm” określającej metody walki i eksterminacji KAŹDEJ wrogiej (bo współistniejącej na terenach zajmowanych przez nacjonalistów ukraińskich) nacji. Cele owej ideologicznej, wyniszczającej i ludobójczej w swoim zamiarze walki, są jasne: całkowita eksterminacja innego narodu, innej kultury niż ukraińska.

Celowo rozgraniczam naród ukraiński (ruski) od nacjonalistów, podkreślając tym samym z całą mocą, że nie istnieje coś takiego jak odpowiedzialność zbiorowa, pojawiające się od czasu do czasu wypowiedzi, mają na celu przede wszystkim zrelatywizowanie odpowiedzialności przenosząc ją na cały naród ukraiński, tak aby odpowiedzialność ta rozmyła się w wielkości tegoż narodu..

Wracając do tematu terroryzmu; pojawienie się już w tak wczesnym okresie akcji terrorystycznych (praktycznie zaraz po zakończeniu pierwszej wojny światowej i walk w wojnie polsko-bolszewickiej), jasno pokazuje drogę, jaką nacjonaliści obrali dla osiągnięcia swojego celu, czyli wywalczenia sobie niepodległości za pomocą Terroru.

Terroru przez duże „T”. Terroru stosowanego nie tylko wobec osób, ale nawet wobec przedmiotów, roślin i zwierząt. Terroru, którego celem miało być całkowite fizyczne zniszczenie śladów po konkurencyjnych nacjach (narodach)- używając określeń z pracy Doncowa, zajmujących, w myśl nacjonalistycznej doktryny, ziemie przynależne tylko i wyłącznie nacji ukraińskiej, która ma prawo na nich żyć oraz korzystać z ich owoców i plonów.

Potwierdza to tylko zbrodniczą w swoim zamiarze i wykonaniu ideologię nacjonalistów ukraińskich, z którą żaden system polityczny oparty na moralności i etyce nie jest w stanie się zgodzić, bez względu na to, jakich argumentów użyje strona przeciwna i w jak wysoce erystyczny sposób będzie nimi manipulować.(6)

Kończąc tym wnioskiem, proponuję wszystkim zainteresowanym zapoznanie się z założeniami nacjonalizmu Doncowa. Co można zrobić czytając książkę śp. dr. Wiktora Poliszczuka, który „dzieło” Doncowa opracował i przetłumaczył na język polski. Była to jego ostatnia praca naukowa przed śmiercią.

Piotr Szelągowski

1-Głos Pomorski 222/27.09.1921

2- Grzegorz Mazur: „Zamach na marszałka Józefa Piłsudskiego”

3- Marek Figura – Konflikt polsko-ukraiński w prasie polski zachodniej w latach 1918-1923

strony 220-226 Wydawnictwo Poznańskie 2001

4- Władysław Kubów, Terroryzm na Podolu, Warszawa 2003.

5- Newsweek 52-53/04 artykuł Andrzeja Krajewskiego

6-„Nacjonalizm” Wiktor Poliszczuk Uniwersytet Łódzki 2008