Nowy obrzęd sakramentu Ostatniego Namaszczenia
- Definicja i skutki sakramentu Ostatniego Namaszczenia wedle tradycyjnej doktryny Kościoła.
„Ostatnie Namaszczenie jest sakramentem ustanowionym dla duchowego oraz doczesnego pokrzepienia chorych znajdujących się w niebezpieczeństwie śmierci”
Katechizm św. Piusa X
Jakie są skutki tego sakramentu?
„Istotą jest łaska Ducha Świętego, którego namaszczenie gładzi winy – jeśli zostały do odpokutowania – i pozostałości grzechu, przynosi ulgę duszy chorego i umacnia go, pobudzając w nim wielką ufność w miłosierdzie Boże; pocieszony nią chory lepiej znosi dolegliwości i trudy choroby, łatwiej opiera się pokusom diabła czyhającego na piętę i czasem, gdy jest to pożyteczne dla zbawienia duszy, odzyskuje zdrowie ciała”.
Sobór Trydencki Sesja XIV
Doktryna katolicka podkreśla, iż „dobrze jest przyjmować Ostatnie Namaszczenie gdy osoba chora zachowuje władzę zmysłów i gdy pozostaje nieco nadziei na jego wyzdrowienie, ponieważ w ten sposób przyjmuje go w lepszej dyspozycji i może czerpać z niego większe owoce, oraz ponieważ sakrament przywraca zdrowie ciału (o ile jest to z korzyścią dla duszy) poprzez wspomaganie władz natury, nie powinno się z nim więc zwlekać aż zaniknie nadzieja na wyzdrowienie”.
Katechizm św. Piusa X.
- Zmiana doktryny i praktyki po II Soborze Watykańskim
Główne dokumenty:
- Konstytucja o liturgii, 4 grudnia 1963
- Paweł VI: Konstytucja o sakramencie Namaszczenia Chorych, 30 listopada 1972
- Kodeks Prawa Kanonicznego, 1983.
Skutki sakramentu Ostatniego Namaszczenia
„Sakrament Ostatniego Namaszczenia został ustanowiony zasadniczo dla uleczenia choroby grzechu” (Św. Tomasz z Akwinu Supl. 30,1). Nauka ta rozwinięta została później przez Sobór Trydencki.
Nowa doktryna
Nową doktrynę sakramentu Ostatniego Namaszczenia wyraża nowy obrzęd błogosławieństwa oleju chorych przez biskupa (w Wielki Czwartek).
Formuła tradycyjna:
„Ześlij o Panie Ducha Świętego na ten olej oliwny (…) by wzmocnić duszę i ciało (…) aby ci, którzy przyjmą to namaszczenie mieli pomoc dla ciała oraz dla duszy”.
Nowa formuła:
„Ześlij Twojego Ducha Pocieszyciela (…) dla pokrzepienia ciała (…) aby uwalniał od wszelkich cierpień, chorób i słabości”.
Dyspozycja do przyjęcia sakramentu Ostatniego Namaszczenia
Nową doktrynę, kładącą nacisk na skutki sakramentu dla ciała, odnajdujemy w nowej dyscyplinie sakramentalnej zmieniającej warunki niezbędne do przyjęcia sakramentu:
Tradycyjna doktryna:
„Sakrament Ostatniego Namaszczenia może być udzielany jedynie wiernym (…) znajdującym się w niebezpieczeństwie śmierci ze względu na chorobę lub wiek” (Tradycyjny Kodeks Prawa Kanonicznego kan. 940). Kanon ten wyraża odwieczną naukę Kościoła. Przypomnijmy w tym miejscu jedynie słowa Soboru Florenckiego: „Sakrament ten powinien być udzielany jedynie chorym, których życie jest zagrożone”.
Nowa doktryna
„Sakrament Namaszczenia Chorych może być udzielany wiernym (…) którzy zaczynają być w niebezpieczeństwie ze względu na chorobę lub podeszły wiek” (Nowy Kodeks Prawa Kanonicznego kan. 1004). Słowo „śmierć” zostało usunięte – pozostaje jedynie w par. 37 Konstytucji o liturgii: „(…) gdy wiernym zaczyna grozić niebezpieczeństwo śmierci z powodu choroby lub starości”.
Co dzieje się, gdy sakrament ów udzielany jest komuś, kto z całą pewnością nie znajduje się w niebezpieczeństwie śmierci (w sytuacji, gdy istnieje domniemanie zagrożenia życia tradycyjna praktyka zezwala na udzielenie sakramentu sub conditione)?
Jeśli dana osoba z całą pewnością nie znajduje się w niebezpieczeństwie śmierci, zgodnie z tradycyjnym nauczaniem Kościoła aż do Vaticanum II sakrament jest prawdopodobnie nieważny (NAZ, Dictionary of Canon Law).
Nacisk kładziony na uleczenie ciała oraz zniesienie warunku niebezpieczeństwa śmierci dla przyjęcia sakramentu Ostatniego Namaszczenia pociągają za sobą trzy konsekwencje:
- Zmiana tradycyjnej nazwy Ostatnie Namaszczenie na Namaszczenie Chorych czy Sakrament Chorych.
- Udzielanie tego sakramentu osobom, które nie znajdują się w niebezpieczeństwie śmierci. „Ludzie starsi mogą przyjmować Namaszczenie jeśli są słabi, choć nie niebezpiecznie chorzy” (Wprowadzenie do obrzędu namaszczenia chorych i opieki duszpasterskiej nad chorymi, 7 grudnia 1972). Udzielany w tych warunkach sakrament jest prawdopodobnie nieważny.
Podczas gdy Sobór Trydencki mówi, że „niebezpieczeństwo śmierci musi wynikać z choroby” (czyli z przyczyny zewnętrznej), obecnie często namaszcza się osoby przed operacjami (gdy niebezpieczeństwo śmierci nie wynika z samej choroby) albo skazanych na śmierć, przed ich straceniem – przez co sakrament jest również prawdopodobnie nieważny.
- Trzecia konsekwencja dotyczy warunku dla ponownego przyjęcia tego sakramentu. Nowy Kodeks Prawa Kanonicznego (kan. 1004) mówi, że „sakrament może być udzielony ponownie (…) jeśli podczas tej samej choroby niebezpieczeństwo stanie się poważniejsze”. Zgodnie z tradycyjną legislacją: „Sakrament ten nie może być przyjmowany ponownie podczas tej samej choroby, chyba że chory, po przyjęciu namaszczenia, wyzdrowiał i ponownie znalazł się w niebezpieczeństwie śmierci” (kan. 940).
- Inna ważna zmiana dotyczy materii sakramentu:
„Materią sakramentu jest substancja, którą się wykorzystuje przy jego administrowaniu” Katechizm św. Piusa X
Tradycyjna doktryna
„Materią sakramentu Ostatniego Namaszczenia jest oliwa pobłogosławiona przez biskupa” (Sobór Florencki). „ (…) sam tylko olej z oliwy” (Katechizm Soboru Trydenckiego). Święte Oficjum zadeklarowało 14 września 1842, iż „nierozważny i bliski błędu jest ten, kto twierdziłby, iż sakrament ten mógłby być ważny przy użyciu innego oleju”.
Nowa doktryna
Konstytucja Apostolska O sakramencie Namaszczenia Chorych (30 listopada 1972) mówi: „Chorzy zostaną namaszczeni pobłogosławionym olejem z oliwek lub, gdy okoliczności tego wymagają, innym olejem roślinnym”. W sposób oczywisty niesie to za sobą niebezpieczeństwo nieważności sakramentu.
Miejsca namaszczania
Tradycyjna doktryna
„Namaszczenie dokonywane być powinno na następujących miejscach: na oczach ze względu na wzrok, na uszach ze względu na słuch, na nosie ze względu na węch, na ustach ze względu na smak i mowę, na rękach ze względu na dotyk, na stopach ze względu na chodzenie” (Sobór Florencki)
Nowa doktryna
„Chorzy mają być namaszczani na czole i na rękach” (Paweł VI, Konstytucja O sakramencie namaszczenia chorych).
Tradycyjny obrzęd obejmuje 5 namaszczeń, nowy jedynie 2. Samo to nie czyni jeszcze rytu nieważnym, ponieważ „w razie konieczności wystarczające jest jedno tylko namaszczenie” (Tradycyjne Prawo Kanoniczne kan. 947), jednak poprzez zredukowanie liczby namaszczeń sakrament traci wiele ze swej symboliki.
Po raz kolejny mamy tu do czynienia z konsekwencją zmiany doktryny dotyczącej skutku sakramentu. W obrzędzie tradycyjnym namaszczenie pięciu zmysłów oznacza, że sakrament ten leczy choroby grzechu popełniane za pośrednictwem 5 zmysłów. W nowej doktrynie nacisk kładzie się na uleczenie ciała – tak więc 2 namaszczenia całkowicie wystarczają.
Szafarz Ostatniego Namaszczenia
Sobór Trydencki stwierdza:
„Gdyby ktoś mówił, że prezbiterzy Kościoła, których św. Jakub zachęca sprowadzić do namaszczenia chorego, nie są kapłanami wyświęconymi przez biskupa, lecz starszymi wiekiem w jakiejkolwiek wspólnocie, i dlatego właściwym szafarzem ostatniego namaszczenia nie jest tylko kapłan – niech będzie wyklęty” (Kanon 4).
Obecnie często sakrament Ostatniego Namszczenia udzielany jest przez diakonów, siostry zakonne lub świeckich. W przypadku takim jest on bez wątpienia nieważny.
Błogosławieństwo in articulo moris.
Tradycyjnie błogosławieństwo to udzielane jest zazwyczaj razem z Ostatnim Namaszczeniem i udziela umierającemu odpustu zupełnego.
Obecnie nie jest już ono udzielane – z wielką stratą dla konających.
- c) Ostatnia ważna zmiana dotyczy formy tego sakramentu
„Formą sakramentu są słowa, które wypowiadane są by udzielić sakramentu” (Katechizm św. Piusa X)
Forma tradycyjna
„Przez to święte namaszczenie i przez najdobrotliwsze miłosierdzie swoje nich ci odpuści Pan, cokolwiek przewiniłeś wzrokiem… słuchem… powonieniem… smakiem… mówieniem… dotykaniem… i chodzeniem”.
Nowa forma
„Przez to święte namaszczenie niech Pan w swoim nieskończonym miłosierdziu wspomoże ciebie łaską Ducha Świętego. Pan, który odpuszcza ci grzechy, niech cię wybawi i łaskawie podźwignie”.
Jak łatwo zauważyć, w nowej formie główny skutek sakramentu (uleczenie ran grzechowych) wyakcentowany jest znacznie słabiej, dodano do niego natomiast drugi (uleczenie ciała).
Zmiana ta nie powoduje nieważności sakramentu, ponieważ zasadnicze znaczenie zostało zachowane, ponownie jednak widzimy, że znaczenie sakramentu zostało zredukowane. Jest to konsekwencja nowej posoborowej doktryny o Ostatnim Namaszczeniu, która większy nacisk kładzie na uleczenie ciała, niż na uleczenie z grzechów.
Konkluzja
Jeśli Ostatnie Namaszczenie udzielane jest przy użyciu materii innej niż olej z oliwek, jest ono prawdopodobnie nieważne.
Jeśli Ostatnie Namaszczenie udzielane jest osobom, które z pewnością nie znajdują się w niebezpieczeństwie śmierci albo w sytuacji, gdy niebezpieczeństwo śmierci nie ma źródła w chorobie (tj. namaszczanie przed operacją, gdy to ona jest głównym niebezpieczeństwem, albo namaszczanie skazańców przed straceniem), sakrament jest prawdopodobnie nieważny.
Jeśli Ostatnie Namaszczenie udzielane jest przez kogoś innego, niż ważnie wyświecony kapłan, jest ono z całą pewnością nieważne.
Zmiany w nowej formie Ostatniego Namaszczenia nie są zmianami, które pociągałyby za sobą nieważność samego sakramentu – stwarzają one jednak z czasem niebezpieczeństwo wypaczenia intencji szafarza. Może on mieć intencję pokrzepienia jedynie ciała, a nie duszy, co czyniłoby sakrament nieważnym i nie udzielało łask konającym.
Tak więc nie możemy zaakceptować owej reformy, będącej w rażący sposób sprzeczną z tradycyjną doktryną Kościoła, a także stwarzającą ryzyko nieważności sakramentu. Osobom, które przyjęłyby go w nowym obrzędzie, roztropność zaleca przyjęcie go ponownie warunkowo w rycie tradycyjnym.
tłum. Scriptor