Arsenał to budynek służący za składnicę broni, zbrojownia. Dawna Rzeczpospolita miała tzw. arsenały królewskie i magnackie. W Polsce pierwszy arsenał powstał w 1533 r. w Krakowie.

Arsenał Królewski w Warszawie został zbudowany za panowania króla Władysława IV w 1643 r. u zbiegu ul. Bielańskiej i Długiej. Odegrał ogromną rolę w czasie powstania kościuszkowskiego w 1794 r. i powstania listopadowego w latach 1830-1831. Wokół niego ogniskowały się ważne wydarzenia historyczne. Po klęsce powstania listopadowego w 1832 r. Arsenał warszawski decyzją władz carskich zamieniono na więzienie. W wolnej Rzeczypospolitej mieściło się w nim Archiwum Miejskie.

Aresztowanie „Rudego”

W czasie II wojny światowej Arsenał odegrał równie ważną rolę. Tutaj bowiem 26 marca 1943 r. odbyła się słynna akcja przeprowadzona przez harcerzy z Szarych Szeregów, mająca na celu uwolnienie z rąk gestapo harcmistrza Janka Bytnara ps. Rudy. Został on aresztowany 23 marca 1943 r. o godz. 4.30 rano. Gestapo wpadło na jego trop po aresztowaniu 19 marca Henryka Ostrowskiego ps. Heniek, który w swoim notesie miał zaszyfrowany adres Bytnara.

„Rudy” przesłuchiwany był początkowo w więzieniu na Pawiaku, potem w siedzibie gestapo przy alei Szucha. Mimo brutalnego śledztwa, mającego na celu wymuszenie na nim zeznań dotyczących adresów wszystkich znanych mu przełożonych i kolegów, Bytnar się nie ugiął. Nikogo nie wydał.

Aresztowanie „Rudego” było ogromnym ciosem dla jego kolegów i przyjaciół, głównie dla Tadeusza Zawadzkiego ps. Zośka i Macieja Dawidowskiego ps. Alek. Już w dniu aresztowania przyjaciele postanowili uwolnić „Rudego”.

Atak na więźniarkę

„Zośka” przeprowadzał rozmowy z naczelnikiem Szarych Szeregów oraz ze swoimi dowódcami z Kierownictwa Dywersji (Kedywu), przygotowując jednocześnie plan ataku na więźniarkę, która miała przewozić „Rudego”. Decyzję zezwalającą na akcję odbicia mógł wydać tylko dowódca Oddziałów Dyspozycyjnych Kedywu Jan Wojciech Kiwerski, którego nie było w tym czasie w Warszawie.
Ważnym informatorem był dla Szarych Szeregów Zygmunt Kaczyński ps. Wesoły Kaczor, który jako akwizytor „Wedla” miał dostęp do gestapo na Szucha. Dostarczając wyroby cukiernicze, przeprowadzał rozpoznanie dotyczące przewozu „Rudego” z Szucha na Pawiak.

Wątpliwości dowództwa co do wydania zezwolenia na przeprowadzenie akcji zbrojnej na ulicach Warszawy „Zośka” rozwiewał, stwierdzając: „Bo Rudy jest tego wart i ma przyjaciół, którzy decydują się to zrobić”. Braterstwo i przyjaźń dla tych harcerzy było czymś niezmiernie istotnym. Za wszelką cenę pragnęli uwolnić kolegę, mimo że wcześniej nie praktykowano odbijania aresztowanych, nawet jeśli byli wśród nich wielcy politycy, wojskowi czy uczeni.

Decyzja zezwalająca na atak wydana została trzy dni po aresztowaniu „Rudego”, tuż przed samą akcją. Wzięły w niej udział cztery sekcje. Sekcja I – „Butelki” pod dowództwem Janka Rodowicza „Anody”, sekcja II – „Sten 1″ pod dowództwem Maćka Bittnera „Maćka”, sekcja III – „Sten 2″ pod dowództwem Jurka Gawina „Słonia” i sekcja IV – „Granaty” pod dowództwem Macieja Dawidowskiego „Alka”. Na czele wszystkich sekcji stał Tadeusz Zawadzki, dowództwo zaś nad całością sprawował Stanisław Broniewski ps. Orsza. Razem w tym przedsięwzięciu wzięło udział 27 osób.

Likwidacja gestapowców

Akcja, która zaczęła się ok. 17.00, trwała niecałe 45 min. Udało się uwolnić „Rudego” i 24 innych więźniów. Podczas akcji ranni zostali: Tadeusz Krzyżewicz ps. Buzdygan, który w wyniku odniesionych ran zmarł 2 kwietnia 1943 r., Jerzy Gawin ps. Słoń, który przeżył (zginął potem w Powstaniu Warszawskim) oraz Maciej Dawidowski. Zmarł w tym samym dniu, co uwolniony Janek Bytnar, 30 marca 1943 r.

Śmierć poległych w akcji wywarła wstrząsające wrażenie na pozostałych członkach Szarych Szeregów. W niedługim czasie kierownictwo Walki Konspiracyjnej wydało rozkaz likwidacji najbardziej wyróżniających się swoim bestialstwem podczas przesłuchań gestapowców Schultza i Langego. 6 maja 1943 r. zlikwidowany został Schultz, 22 maja zastrzelono Langego.

Ewa i Bogumił Liszewscy

Tekst ukazał się w dzisiejszej „Gazecie Polskiej Codziennie”