Aktualizacja strony została wstrzymana

„Prześladowanie Unitów w Chełmszczyźnie i na Podlasiu” – św. Józef Sebastian Pelczar

Przedstawiamy poniżej obszerne fragmenty Wprowadzenia, pióra prof. Ryszarda Bendera, do książki – dziś już świętego – biskupa Józefa Sebastiana Pelczara, pt Prześladowanie Unitów w Chełmszczyźnie i na Podlasiu.

Książka wydana została przez Wydawnictwo Dextra i dostępna jest m.in. w księgarni internetowej Wydawnictwa [informacje w ramce poniżej]. Gorąco polecamy tę pozycję!

 

Fragmenty Wprowadzenia senatora prof. zw. dr hab. Ryszarda Bendera do książki św. Józefa Sebastiana Pelczara Prześladowanie Unitów w Chełmszczyźnie i na Podlasiu.

[…] tekst św. bpa Józefa Sebastiana Pelczara o Unii kościelnej wyznawców prawosławia z Kościołem rzymsko-katolickim, o unitach w Polsce, uznać należy nie tylko za opracowanie erudycyjne, ale również, za publikację źródłową. Autor przekazuje w nim źródłowe informacje o Unii obu Kościołów, prawosławnego z rzymskokatolickim. Połączenie tych dwóch wyznań na obszarze przedrozbiorowej Rzeczypospolitej Polskiej zapoczątkowała Unia w Brześciu, zawarta w 1596 r. O końcowych dziejach Unii, po jej oficjalnym zniesieniu w 1875 r. przez cara Rosji Aleksandra II w Królestwie Polskim, następnie o porzucaniu przez unitów narzucanego im prawosławia i przejściu ich, po ukazie tolerancyjnym cara Mikołaja II z 1905 r. ponownie do Kościoła rzymsko-katolickiego – informacje zawarte w omawianej publikacji są źródłowymi relacjami świadka historii. Autor, jako kapłan diecezji przemyskiej, później jej biskup, był czynny w różnych przejawach pomocy niesionej unitom w Królestwie Polskim, w szczególności z Chełmszczyzny i Podlasia.

Już w 1861 r., w czasie manifestacji patriotyczno-religijnych poprzedzających wybuch powstania styczniowego, władze rosyjskie pozyskały w unickiej diecezji chełmskiej rektora tamtejszego seminarium duchownego ks. Józefa Wójcickiego. Opłacały one go regularnie, co wykryli alumni. Protestowali oni u lękliwego względem Rosjan ordynariusza diecezji bpa Jana Teraszkiewicza, którego rektor seminarium był szwagrem. Ksiądz Józef Wójcicki, z woli władz rosyjskich, w latach 1866-1868 przejął zarząd unicką diecezją chełmską. Czynił on wówczas wszystko, żeby usunąć z cerkwi unickich wszelkie ślady „łacińskości” w liturgii oraz polskości w modlitwach paraliturgicznych odmawianych zazwyczaj w języku polskim. Nakazał zaniechania muzyki organowej w cerkwiach unickich, żądał usunięcia organów. Polecał ks. Wójcicki demontować w świątyniach unickich ołtarze, a w miejsce głównego ołtarza polecał montować tzw. carskie wrota. Po nim dokonywał zbliżenia unii do prawosławia oraz rusyfikacji ludności w diecezji chełmskiej, sprowadzony w 1871 r. ze Lwowa duchowny unicki ks. Michał Kuziemski. Działania te kontynuował przybyły również z Galicji w 1874 r. ks. Marceli Popiel.

W dniu 2 III 1871 r. ks. Popiel wraz z grupą księży unickich jemu podporządkowanych, przyjął w Białej Podlaskiej prawosławie. Diecezja chełmska, już jako prawosławna, z polecenia Aleksandra II została przyłączona do prawosławnej metropolii warszawskiej. Stała się ona jej sufraganią. Unia od tego roku w Królestwie Polski, zgodnie z postanowieniem prawosławnego monarchy, przestała istnieć. Za prawosławiem opowiedziało się, w większości pod przymusem, 260 księży dotąd unickich. Wiernych Unii 66 kapłanów opuściło Królestwo. Udali się oni głównie do Galicji, do Lwowa i Przemyśla. Tam znaleźli wsparcie duchownych katolickich obrządku łacińskiego, wśród nich ks. Józefa Sebastiana Pelczara, z czasem biskupa przemyskiego. Z 74 kapłanów unickich, którzy odmówili przyjęcia prawosławia i pozostali w diecezji, większość uwięziono lub zesłano w głąb Rosji.

Likwidację Unii w diecezji chełmskiej poprzedziły prześladowania unitów broniących obrządku greckokatolickiego i przywiązania do języka polskiego, do polskości. Prześladowania nierzadko były krwawe. W Drelowie koło Radzynia Podlaskiego w 1866 r. za odmawianie różańca i koronek 3000 mieszkańców parafii musiało uiścić wysokie kontrybucje. W tymże Drelowie 17 I 1874 r., a w Pratulinie na Podlasiu 24 I 1875 r. wojsko rosyjskie otworzyło ogień do broniących unii mieszkańców. W obu parafiach zginęło łącznie 26 osób. W Pratulinie zabito 13 mieszkańców, rannych było 180. W Drelowie zabito również 13 unitów, raniono ok. 200 mężczyzn, kobiet i dzieci. Mordów dokonywano, gdy wierni śpiewali po polsku suplikacje Święty Boże oraz pieśni, Kto się w opiekę odda Panu Swemu, Pod Twoją obronę i inne pieśni religijne. Unitów z Pratulina, którzy oddali życie za swoją wiarę Jan Paweł II beatyfikował 6 X 1996 r.

Krwawe pacyfikacje dokonywane przez wojsko rosyjskie spowodowały śmierć ok. 80 unitów, nie wykluczone, że więcej, gdyż do dziś nie wszystkie materiały archiwalne dotyczące martyrologii unitów zostały uprzystępnione historykom i zbadane. W głąb Cesarstwa Rosyjskiego, także na Syberię zesłano ponad 1000 osób wiernych Unii. Setki unitów przed uwięzieniem bądź zesłaniem ukrywało się, nierzadko całymi rodzinami, w lasach Podlasia. Ukrywali się oni również przed zmuszaniem ich do prawosławnych ceremonii ślubnych i chrztu dzieci w cerkwiach prawosławnych. Niektóre z tych wydarzeń zostały z czasem opisane i trafiły do literatury polskiej. Przez szereg tygodni w lasach około wsi Hrud ukrywały się kobiety i dzieci. Wyszły z lasów, wyziębione i głodne, dopiero wówczas, gdy wojsko odeszło z ich wsi. W tejże wsi, oraz wsi Horoszki matki wyparły się dzieci przemocą ochrzczonych przez prawosławnych duchownych. W miejscowości Kłodzie, koło Białej Podlaskiej, rodzina Koniuszowskich, broniąc dzieci przed chrztem prawosławnym, popełniła samobójstwo. Dramatyczne wydarzenia, ich tragizm, bohaterstwo unitów ukazał w swych reportażach pt. Z Ziemi Chełmskiej Władysław Reymont.

[…]

Pełne zrozumienie ścisłych związków, na przestrzeni dziejów, unitów w Królestwie Polskim z Kościołem katolickim, ze Stolicą Apostolską, ich sprzeciwu wobec narzucanego prawosławia, nie byłoby możliwe bez lektury publikowanej pracy św. Józefa Sebastiana Pelczara. Zawarte w niej konstatacje, prezentowane fakty są mało znane.

Opracowanie uznać trzeba za podstawowe źródło do poznania dziejów Unii, jej martyrologii na Ziemiach Polski, w szczególności w Chełmszczyźnie i Podlasiu w XIX i XX wieku.

[…]

Fragmenty Wprowadzenia senatora prof. zw. dr hab. Ryszarda Bendera do książki św. Józefa Sebastiana Pelczara Prześladowanie Unitów w Chełmszczyźnie i na Podlasiu.

© Copyright Firma DEXTRA Józef Jakubowski Wydawnictwo św. Józefa Sebastiana Pelczara

 

PRZEŚLADOWANIE UNITÓW w Chełmszczyźnie i na Podlasiu– Pelczar Józef Sebastian św. bp
Wydawca: Firma DEXTRA Józef Jakubowski Wydawnictwo św. Józefa Sebastiana Pelczara
Wydanie: II z nowym opracowaniem stylistyczno-gramatycznym tekstu na podstawie wydania I
Oprawa: miękka
Rok wydania: 2011
Format: 145x205mm
Ilość stron: 36
ISBN: 978-83-89066-50-5
Skip to content