Ustanowienie przez ONZ Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu i szeroko zakrojony program promocji nauczania o holocauście na całym świecie to wątpliwe działania prowadzone przez tę ponadnarodową organizacją: czy cierpienia jednego narodu znaczą więcej niż cierpienie innych? Czy cierpienia w związku z prześladowaniem etnicznym stanowią solidną podstawę dla uniwersalnej moralności?

Takie programy są kluczowe we wzmacnianiu ideologii i wizerunku Żydów jako wiecznych ofiar. Jednakże, istnieje wiele aspektów historii narodu żydowskiego, które są dość wstydliwe z tego punktu widzenia.

W niniejszym artykule pragnę podkreślić współudział Żydów w kolonializmie. Chociaż kolonializm stanowi niekończące się źródło winy i rekompensat ze strony władz europejskich, rzadko wspomina się o współudziale Żydów w kolonializmie. Jednakże, rzeczywistość wygląda tak (jak to często miało miejsce w historii narodu żydowskiego), że pełnili oni rolę pośredników między ciemiężącymi obcymi elitami a populacją tubylców. Ten aspekt historii żydowskiej ciągnący się od czasów starożytnych jest znaczącym elementem historycznego antysemityzmu (patrz MacDonald, K. B. Separation and Its Discontents: Toward an Evolutionary Theory of Anti-Semitism. Westport /Separacja i jej niedogodności/ rozdział 2, str. 31).

Europejska kolonizacja północnej Afryki

Żydzi zamieszkiwali kontynent północnej Afryki od wielu stuleci, gdy Europejczycy zaczęli budowali dla siebie punkt zaczepienia na czarnym kontynencie w XIX w. Obecność niektórych społeczności żydowskich w północnej  Afryce datuje się od czasów rzymskich. Wygnanie Żydów z półwyspu iberyjskiego pod koniec XV w. przyczyniło się do boomu demograficznego i gospodarczego społeczności żydowskich, w szczególności w Oranie i Algierii. Wielu Żydów używa iberyjskiego języka Ladino jako lingua franca w kontaktach między sobą, podobnie jal to ma miejsce z Yiddish w przypadku grupy zamieszkującej Wschodnią Europę.

W 1830 Francuzi okupowali znaczną części równin na wybrzeżach obecnej Algierii i stopniowo obejmowali społeczności lokalne swoją okupacją.  Plemiona tubylców wcielano jako żołnierzy do tymczasowych oddziałów kolonijnych zwanych Harkis, a Żydzi zajmowali się rekrutacją jako lokalni oficjele. Od 1845 z ziemi francuskiej posyłano rabinów do lokalnych społeczności żydowskich „w celu wpojenia bezwarunkowego posłuszeństwa wobec prawa, lojalności względem Francji i obowiązku jej obrony”. Rząd francuski nadał Żydom algierskim obywatelstwo francuskie w 1870, zrównując ich status z francuskimi kolonizatorami.

W XIX w. większość Żydów w północnej Afryce odrzuciło lokalne zwyczaje i stroje na korzyść języka, kultury i mody francuskiej. Ich przynależność do kultury i władzy francuskiej także zapewniła Żydom ochronę tak, jak w Tunezji po 1855. Po procesie wytoczonym lokalnemu księciu arabskiemu o bluźnierstwo, cesarz francuski Napoleon III interweniował posyłając flotę francuską jako pomoc Żydom. Jednocześnie Żydom nadano równe prawa wyznaniowe, jednakże przyznano im więcej praw niż społecznościom lokalnym: żydowski ławnik był zawsze włączany w skład ławy w sprawach kryminalnych aby opiniować na temat wyroków wobec Żydów oskarżonych o zbrodnię w celu zapewnienia sprawiedliwego procesu.

Żydowski współudział we francuskiej okupacji północnej Afryki, obejmujący ostatecznie Algierię, Maroko i Tunezję, miał także negatywne skutki uboczne dla regionów, które nie znalazły się pod francuskim nadzorem. W Maroku, które pozostało niezależne do początku XX w., Żydzi zawsze byli celem krytyki społeczeństwa dopóki Francuzi nie wystąpili zbrojnie przeciw Maroku czy innym władzom lokalnym opierającym się francuskiej ekspansji. Żydzi byli zdrajcami w oczach społeczności lokalnych, którym odebrano prawa do głosowania oraz pozbawiono ich majątków i zasobów na rzecz osadników francuskich i ich żydowskich zwolenników.

W Algierii liczba obywateli francuskich sięgnęła 1,4 mln w 1961 (13% całkowitej populacji), w tym 140 tys. Żydów (10% obywateli francuskich). Ci osadnicy zdominowali życie publiczne w dużych miastach, cieszyli się przywilejami ekonomicznymi i kontrolowali gospodarkę. Żydzi często pośredniczyli między władzami francuskimi a lokalnymi podmiotami, ponieważ najlepiej znali kraj. Wiele lokalnym społeczności islamskich nienawidziło francuskiej okupacji, także ze względu na ich demonstrację władzy ich kultury i religii dzięki wznoszeniu wielkich katedr i synagog. Algierska wojna o niepodległość była wyjątkowo brutalna włączając w to terroryzm, tortury i oddziały morderców po obu stronach. Szacuje się, że ok. 1 mln Algierczyków straciło życie w walce o niepodległość.

Francuzi w Algierii mieli bezwzględnego generała Massu i jego tajną armię OAS, która ostatecznie została zlikwidowana przez nikogo innego jak generała De Gaulle. De Gaulle przyznał Algierii niepodległość w 1962, co doprowadziło do eksodusu kolonialistów francuskich (tzw. czarnych stóp) i ich żydowskich kolaborantów. W nowopowstałej republice Algierii zarówno Katolicy jak i Żydzi zostali wykluczeni z grupy obywateli algierskich w zemście za wspieranie francuskiej okupacji.

Większość Żydów przeniosła się z Algierii do Francji, ale znaczna grupa udała się do Izraela, postkolonijnego państwa apartheidu na Bliskim Wschodzie. Izrael założono w 1948 roku przez małą grupę żydowskich osadników z Europy, która brutalnie pozbyła się większości arabskiej. Ci tubylcy, którzy pozostali, byli pozbawieni praw obywatelskich i gospodarczo eksploatowani, podobnie jak to miało miejsce w Algierii. Było to i jest to postrzegane jako wynik europejskiej dominacji kolonialnej: np. deklaracja Balfoura z 1916 ministra spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii oraz opowiedzenie się przez Izrael po stronie kolonijnych władz Francji i Wielkiej Brytanii przeciw Egiptowi podczas kryzysu sueskiego w 1956.

Wojna sześciodniowa z 1967 przypieczętowała los większości grup żydowskich w Afryce północnej, gdy społeczności lokalne wzięły się za nich w wyniku zwycięstwa Izraela nad Syrią, Jordanią i Egiptem. Kluczową sprawą jest to, że podczas kolonializmu francuskiego i w ciągu historii swojego narodu, Żydzi byli nie tylko ofiarami, ale także byli mocno zaangażowani w działania obecnie postrzegane przez społeczność międzynarodową jako odrażające. Fakt, że przez świat zachodni Żydzi postrzegani są jedynie jako ofiary, wynika raczej z umiejętności Żydów do kontrolowania swojego wizerunku, niż z rzeczywistej historii.

Peter Stuyvesant

„Jews and French Colonialism in Africa” – Peter Stuyvesant, The Occidental Observer

Tłumaczenie: Magdalena Maciejewska

www.bibula.com