Sedia gestatoria – lektyka papieska – Bibula

Sedia gestatoria – lektyka papieska

„Gdy papież niesiony jest w uroczystej procesji na sedia gestatoria, t. j. na siedzeniu z drzewa pozłacanego pokrytem czerwonym aksamitem i obramowanem złotym galobem, dwaj tajni szambelani, idąc z boków, powiewają flabellami, już to dla wyrażenia dostojności Ojca chrześcijaństwa, już aby zwrócić jego uwagę pełnemi oczów piórami pawiemi, iż rostropnym być winien i na czyny swe baczyć, gdyż niezliczona liczba oczów ludu chrześcijańskiego wciąż nań patrzy” (abp A. J. Nowowiejski, Wykład Liturgji Kościoła katolickiego t. 2, s. 468).

Terminologia

Słowo to wywodzi się z łacińskiego lectica („fotel”) i lectus („łóżko”) i oznacza „fotel lub łoże osłonięte baldachimem bądź ściankami bocznymi i daszkiem, noszone na drągach przez tragarzy lub juczne zwierzęta” (encyklopedia PWN). Pierwotnie lektyka posiadała dwie odmiany: a) basterna (łac.) – była to lektyka dla dwóch osób noszona przez zwierzęta (zazwyczaj dwa muły lub konie – jeden z przodu drugi z tyłu); b) brouette (franc. „taczki” lub „wózek”) – swego rodzaju kareta dla jednej osoby noszona przez ludzi; c) jako nosze dla chorych lub rannych (w dawniejszych czasach). Określenie „sedia gestatoria” pochodzi zaś z języka włoskiego i w dosłownym tłumaczeniu oznacza „noszone krzesło”. Określenie to ma także swoje pochodzenie w języku łacińskim – od: gestus – „trzymanie się”, „ruch”, „gest”; sedes – „tron”. Łacińskie cathedra (cathedrae) oznacza zaś lektykę, podobnie jak gestamen (gestaminis), lectica (lecticae), octaphoron (octaphori).

Historia

Lektyka papieska ma związek i najprawdopodobniej wywodzi się od stolic biskupich (katedr), które początkowo umiejscawiane na stałe, stały się w późniejszym okresie także ruchome. Źródła historyczne podają, że już św. Piotr posiadał swoje katedry (jedną w Antiochii, zaś dwie w Rzymie) – obszerny wykład o tym podaje arcybiskup Antonii Julian Nowowiejskie w Wykładzie Liturgji Kościoła katolickiego (t. I, s. 1141 – 1160). Historycy jednak podają, że zwyczaj noszenia papieża na lektyce, a dawniej także nowo wybranych biskupów do swych kościołów partykularnych, sięga dawnych czasów i ma związek z tzw. Sedis Curulis używanym w Rzymie, na którym niesiono nowo wybranego konsula przez miasto. Wspomina o tym Ennodiusz, biskup Pawii, w swym Apologia pro Synodo („P.L.”, LXIII, 206; „Corpus Script. eccl.”, VI, Vienna, 1882, 328) pisząc „Gestatoriam sellam apostolicae confessionis” (nawiązywał do katedry św. Piotra znajdującej się w Rzymie). Źródła historyczne podają, że od XV wieku papież na sedia gestatoria niósł Najświętszy Sakrament (wtedy przyjmowała ona nieco odmienny kształt – swego rodzaju stołu umocowanego przed tronem), a od wieku XVI używana była ona w czasie koronacji papieża. Z lektyki zrezygnował dopiero w kilkanaście lat po II Soborze Watykańskim papież Jan Paweł II (rok 1978). Jedna z popularnych polskich stron internetowych podaje anegdotę opisującą moment podjęcia tej decyzji (kilka szczegółów można znaleźć także na stronie poświęconej pojazdom papieskim). Została ona zastąpiona pojazdem niewielkich rozmiarów, zwanym papamobile.

Użycie

Papież niesiony był na lektyce przede wszystkim podczas swych ceremonii koronacyjnych (w czasie koronacji mistrz ceremonii palił wiązkę sznuru przed papieżem – elektem siedzącym na lektyce i wypowiadał słowa Sancte Pater sic transit gloria mundi – „Ojcze Święty, tak oto przemija chwała tego świata”), a także, gdy miały miejsce wszelkie uroczyste pochody, jak procesja (introit) papieża do bazyliki św. Piotra, czy w czasie publicznych konsystorzy. W dawniejszych czasach sedia gestatoria używana była w czasie różnych, nieco specyficznych uroczystości, jak np. gdy papież przyjmował coroczny hołd od Królestwa Neapolu, czy innych lenników. Papież niesiony był także na swej lektyce w czasie procesji eucharystycznych. Święty Pius X użył lektyki w czasie Kongresu Eucharystycznego, który odbył się w Rzymie w roku 1905. Obok lektyki (po obu stronach) noszone bywały także dwa flabellum (pawie pióra na długich, drewnianych lub metalowych, drągach) – zagadnienie to wymaga jednak osobnego opracowania.

Znaczenie

Sedia gestatoria jest oznaką godności Namiestnika Chrystusowego, jak i jego przywilejem. Oznacza władzę, jaką sprawuje każdy następca św. Piotra, a która pochodzi od Boga, Króla królów i Pana panów. „Gdy od Pana Boga pochodzi wszelka władza i wielkość ludzi, którzy Boży majestat przedstawiają, od Pana Boga też pochodzi wszystko to, co oznacza jego władzę i dostojność. Chrystus Pan, na wzór niebieskiej społeczności, założył na ziemi społeczność ziemską, Kościół, którego Sam jest głową niewidzialną, lecz któremu zostawił głowę widzialną, Piotra. Piotr przejął od Chrystusa oznakę królewskości, która tem bardziej olśniewa wszelkiego innego panowania znaki, im więcej duchowna władza i panowanie władzę i panowanie ziemskie zaćmiewa” – pisał błogosławiony arcybiskup Antonii Julian Nowowiejski (Wykład Liturgji Kościoła katolickiego, t. I, s. 1141).

Świta papieska

Sedia gestatoria noszona była przez bussonanti (czyli tzw. sediarzy), których obecnym zadaniem jest głównie towarzyszenie gościom papieża. W pobliżu nich szli niosący berła dworzanie papiescy, a także gwardia szlachecka. Była to, obok Honorowej Gwardii Pałacowej i Źandarmerii, jedna ze zbrojnych formacji papieskich. Papież Paweł VI rozwiązał wszystkie te organizacje w 1970 r., pozostawiając jedynie Gwardię Szwajcarską. Flabellum noszone było przez „tajnych szambelanów”, zaś baldachim utrzymywali tzw. umbrelliferi.

Powrót – spekulacje

Już 9 września br. znany i dobrze poinformowany rzymski tradycjonalista, John Sonnen napisał na swym blogu lakoniczną informację o szybkim powrocie lektyki papieskiej (była to bodajże pierwsza informacja traktująca o rzekomym bliskim powrocie sedia gestatoria). Zaledwie dzień później informację tę powtarzały inne katolickie portale, jak np „The Hermeneutic of continuity”. Tego samego dnia, John Sonnen na swym drugim blogu opublikował krótki tekst, w którym wyraził swoje poparcie sprawie. 11 września umieścił zaś fragment z jednej z książek kardynała Ratzingera, w której poruszał on tematykę lektyki i tiary. Tego samego dnia, znana strona promująca Brewiarz Rzymski (w swej formie sprzed Soboru Watykańskiego II) do sedia gestatoria odniosła Psalm 88. W tym miejscu wart odnotowania jest także fakt zamieszczenia informacji przez Katolicką Agencję Informacyjną, w której przedstawione zostały sylwetki tzw. sediarzy i opisane niektóre z aspektów ich pracy, a także podane motywy rezygnacji Jana Pawła II z lektyki. Po niedawnym incydencie w Bazylice św. Piotra przed Mszą świętą zwaną pasterką, spekulacje na nowo odżyły. Spotkać się z nimi możemy m. in: : na blogu wspominanego wyżej Johna Sonnena (publikował informacje odpowiednio 25 i 26 grudnia); na włoskojęzycznym blogu „Fides et Forma”; na niemieckojęzycznym blogu „Exsvltet”; na hiszpańskojęzycznym blogu „Costumbriaro Tradicional Católico”. Swój głos w tej sprawie zabrał także x. John Zuhlsdorf, opowiadając się za przywróceniem lektyki papieskiej. Najczęściej używane argumenty w tym względzie są następujące: a) przywrócenie sedia gestatoria wpisałoby się w głoszoną i wypełnianą przez Benedykta XVI, tzw. hermeneutykę ciągłości; b) wzrosłoby bezpieczeństwo papieża (nie można byłoby go bezpośrednio zaatakować); c) papież byłby widoczny dla wszystkich, nie zaś dla garstki ludzi, którzy stoją najbliżej trasy, którą papież przebywa; d) użycie lektyki podkreślałoby ważność i godność funkcji pełnionej przez każdego następcę św. Piotra.

Galeria papieska

Poniżej galeria obrazów i zdjęć ukazujących niektórych następców św. Piotra na swych sedia gestatoria: od Piusa II do Jana Pawła I (więcej materiałów można znaleźć na stronie Costumbriaro Tradicional Católico):

Pius II