29 marca 1892 roku urodził się w Csehmindszent (Węgry) József Pehm, znany później jako abp József kard. Mindszenty, Sługa Boży Kościoła katolickiego, monarchista, niezłomny obrońca wiary katolickiej i narodu węgierskiego przed hitleryzmem i komunizmem; wyświęcony w 1915 roku, już cztery lata później znalazł się po raz pierwszy w więzieniu, podczas żydo-komunistycznego reżimu („Węgierska Republika Rad”) Béli Kuhna; w 1924 mianowany opatem tytularnym klasztoru Pornó, a w 1937 prałatem papieskim; w 1941 roku zmienił rodowe nazwisko na oznaczające zarazem nazwę rodzinnej miejscowości i uroczystość Wszystkich Świętych (węg. Mindszent); w marcu 1944 roku został biskupem Veszprém – jego konsekracja nastąpiła 10 dni po zajęciu Węgier przez armię niemiecką; poszukiwany przez gestapo za udzielanie pomocy uchodźcom polskim, został uwięziony, lecz zwolniony w lipcu, po interwencji regenta, adm. M. Horthy’ego; ponownie uwięziony w listopadzie (wraz z trzema byłymi premierami i wielu innymi osobistościami) po ustanowieniu pod auspicjami III Rzeszy reżimu faszystowskich „Strzałokrzyżowców”, przez których (z powodu sprzeciwu wobec deportacji Żydów do Auschwitz-Birkenau) został oskarżony o zdradę; uwolniony w kwietniu 1945, w październiku tegoż roku został mianowany przez papieża Piusa XII arcybiskupem metropolitą Ostrzyhomia (Esztergom), tym samym zaś prymasem Węgier, a w lutym 1946 – wyniesiony do godności kardynalskiej; po sowietyzacji Węgier, której przeciwstawiał się z całą mocą, aresztowany 28 grudnia 1948, oskarżony o zdradę stanu i antypaństwową konspirację; poddany przez 39 dni okrutnym torturom oraz działaniu narkotyków, które skutkowały obciążającymi samooskarżeniami, w 1949 roku został skazany w procesie „pokazowym” na dożywocie, oficjalnie za sprzeciwianie się wprowadzeniu republiki i nacjonalizacji szkół katolickich (papież Pius XII nałożył ekskomunikę na wszystkich jego oprawców); uwolniony podczas powstania narodowego w październiku 1956, poparł publicznie (przez radio) rząd powstańców oraz rząd I. Nagy’ego, który przeszedł na stronę narodu; po stłumieniu w listopadzie powstania przez armię sowiecką, ogłoszony kontrrewolucjonistą przez kolaboracyjny rząd J. Kádára, uzyskał azyl w ambasadzie amerykańskiej, w której spędził 15 lat; pomimo wielu nacisków z Watykanu (od lat 60.), nigdy nie godził się na rezygnację z urzędu biskupiego i godności prymasa, w zamian za możność wyjazdu za granicę; ostatecznie padł ofiarą watykańskiej Ostpolitik za czasów Pawła VI, zmuszony do opuszczenia Węgier; w 1973 pozbawiono go urzędu arcybiskupiego godności prymasa; również i potem był szykanowany z powodu nieprzestrzegania nałożonego nań zakazu publikacji i odbywania podróży do diaspory węgierskiej na różnych kontynentach; zmarł w 1975 w Wiedniu; jego szczątki spoczęły w ojczyźnie, zgodnie z jego życzeniem, dopiero wtedy (1991), gdy „gwiazda moskiewskiej bezbożności znikła z nieba Maryi i św. Stefana”; w 1996 roku został otwarty jego proces beatyfikacyjny.

prof. Jacek Bartyzel