W 1937 roku meksykańscy katolicy nieposzlakowanej ortodoksji oraz nacjonaliści, kontynuujący (metodami cywilnymi) opór cristeros przeciwko masońsko-rewolucyjnej tyranii, założyli organizację obywatelsko-społeczną pod nazwą Narodowy Związek Synarchistyczny (Unión Nacional Sinarquista). Istnieje ona do dziś, acz od 1945 roku podzielona na dwa odłamy i o nieporównanie mniejszym zasięgu i znaczeniu niż w swoim „heroicznym” okresie, kiedy to należał do niej jeden na dwudziestu dorosłych mieszkańców Meksyku. Nie historia tego ruchu będzie nas tu jednak zajmować, ale tyleż semazjologiczny – czyli dotyczący znaczenia terminów, co   onomazjologiczny, czyli dotyczący ich użycia jako nazw własnych, aspekt pojęć: synarchia, synarchizm, synarchi(sty)czny, które stały się samookreśleniami kompletnie przeciwstawnych sobie fenomenów ideopolitycznych, z których dwa pierwsze – i zapewne ze sobą powiązane – (synarchizm ezoteryczny i synarchizm teokratyczny) mają zarazem aspekt globalno-polityczny, trzeci zaś (katolicki synarchizm meksykański) posiada również aspekt geopolityczny, ale zawężony do el mundo hispánico i cywilizacji hispanidad. W niniejszym artykule zaprezentowane zostaną owe różne synarchizmy w ich dyferencjacji, jak również postawiony zostanie problem dyfuzji owego tajemniczego terminu z jednej „substancji” ideowej do drugiej.

Synarchizm ezoteryczny

Powszechnie przyjmuje się, że jako pierwszy słowa synarchia – atoli w prostym, opisowym znaczeniu „współrządów” kilku osób – użył duchowny anglikański Thomas Stackhouse (1677-1752) w opublikowanym w 1737 roku w Londynie dziele: New History of the Holy Bible from the Beginning of the World to the Establishment of Christianity. Właściwym autorem tego pojęcia w szerszym i głębszym sensie jest jednak francuski ezoteryk i okultysta Joseph-Alexandre Saint-Yves, markiz d’Alveydre¹ (1842-1909).

Na ukształtowanie się poglądów d’Alveydre’a wpłynęli podobno tradycjonaliści: Joseph hr. de Maistre i Louis wicehr. de Bonald oraz romantyczny okultysta Antoine Fabre d’Olivet. Dzięki małżeństwu (1877) z majętną Marią Wiktorią hr. de Riznitch-Keller² mógł d’Alveydre oddać się całkowicie studiom: poznał hebrajski, grekę, łacinę i sanskryt, zgromadził wiele starożytnych manuskryptów. Przystąpił też do – nadającego formę organizacyjną wolnomularstwu „nieregularnemu” – Zakonu Martynistów (L’Ordre martinistes), który rzekomo wskrzesił³, a faktycznie utworzył w 1887 roku dr Gérard Encausse (1865-1916), pół-Francuz, pół-Hiszpan, używający pseudonimu Papus. Prócz rozwijania ezoterycznych koncepcji, markiza d’Alveydre’a zajmowały rozmaite wynalazki praktyczne. Głosił na przykład ekscentryczny pomysł wykarmienia ludzkości morskimi wodorostami. Przede wszystkim jednak skonstruował i opatentował w 1903 roku tzw. archeometr, nazywając go „kluczem do wszelkich nauk i religii starożytności”; ów tajemniczy instrument miał być połączeniem (m.in. na zasadzie synestezji, tj. „barwnego słyszenia”) figur geometrycznych, liter języków: hebrajskiego, chaldejskiego, sanskrytu i wattan, liczb, notacji muzycznych i choreograficznych, kolorów oraz znaków astrologicznych. Napisał też liczne dzieła poetyckie, w tym L’empereur Alexandre III, épopée russe (1889).

Pojęcie synarchii i koncepcja synarchizmu zostały uformowane na gruncie fascynacji d’Alveydre’a orientalnym mitem o istnieniu podziemnej krainy w sercu Azji, nazywanej Agartha⁴ (dosłownie: „ta, której nie można spotkać”), której stolicą jest Szambala⁵. Według buddystów jej historia miała się zacząć 60 000 lat temu, kiedy pewne plemię pod wodzą „świętego człowieka” zniknęło pod ziemią i założyło tam ludne państwo, przewyższające wiedzą i umiejętnościami wszystkie cywilizacje na powierzchni ziemi; hinduiści natomiast wiążą jej powstanie z ustanowieniem Złotego Wieku na ziemi przez Ramę. Agartha liczyć ma milion mieszkańców, jest centrum inicjacji i źródłem wszelkiej duchowej wiedzy (m.in. jogi tantrycznej) oraz posiada ogromną bibliotekę świętych tekstów, zapisanych w nieznanym ziemianom języku wattan. Co pewien czas z Agarthy wysyłani są na powierzchnię „Boży Wysłannicy”, oświecający ludzkość, którymi mieli być m.in.: Orfeusz, Mojżesz, Budda, św. Jan Chrzciciel i Jezus. W Agarthi panuje synarchia, czyli ustrój oparty na trójdzielności władz, odpowiadającej trzem podstawowym funkcjom (religijnej, politycznej i gospodarczej). Synarchią tą kieruje trójca: reprezentujący autorytet Brahâtma, sprawujący władzę Mahâtma i nadzorujący organizację życia Mahanga. W tradycji buddyjskiej natomiast przywódca Agarthy nazywa się Rigden Jyepo, czyli „Król Świata”.

D’Alveydre utrzymywał, że wiedzę o Agartha zawdzięcza afgańskiemu księciu Hadżi Szaripf, przybyłemu w 1885 roku do Paryża na polecenie – znającego zainteresowania Francuza – Króla Świata, który wybrał go do udostępnienia ludzkości części tajemnej nauki. Ową ezoteryczną (i „soteriologiczną”) wiedzę d’Alveydre przedstawił, w niedługim czasie, w pięciu książkach, które stały się „biblią” (nieregularnego) wolnomularstwa okultystycznego. Dedykowana władcom protestanckim z Europy Północnej La mission des Souverains (1882) zawierała ostrą krytykę papiestwa oraz całkowicie heterodoksyjny i synkretyczny projekt ustanowienia Kościoła Uniwersalnego na bazie „kościoła ewangelicznego” (czyli katolickiego), „kościoła mojżeszowego” i „kościoła wedyjskiego”⁶. La mission des Ouvriers (1883) głosiła konieczność współpracy robotników, pracodawców i pracowników umysłowych. Dedykowana talmudystom, kabalistom i esseńczykom, La mission des Juifs (1884) zawierała wykład synarchii (pseudo)historycznej, od upadku Atlantydy (datowanego na ok. 12 000 lat przed Chr.), poprzez podbój „zdegenerowanej” rasy czarnej na Półwyspie Indyjskim (ok. 7700 przed Chr.) przez „celtyckiego wojownika” Ramę, następnie Egipt faraona Atona, Mojżesza, Zoroastra, Nabuchodonozora, Jezusa, Imperium Rzymskie, irlandzkich druidów i Zakon Templariuszy, po kabalistów chrześcijańskich epoki renesansu. La France vraie ou la mission des Français (1886) była synarchistyczną interpretacją dziejów Francji od zwołania (1302) Stanów Generalnych przez Filipa IV Pięknego. Wreszcie, dedykowana „Suwerenowi Pontyfikalnemu, ozdobionemu tiarą z siedmiu koron współczesnego Brahma-atmy w starożytnym raju”, La Mission de l’Inde en Europe, la mission de l’Europe en Asie. La question des Mahatmas et sa solution (1886) proklamowała misję przywódczą (wywodzącej się z Atlantydy) rasy białej, jako najwyżej rozwiniętej.

W ujęciu d’Alveydre’a synarchia miała być panaceum na szerzącą się współcześnie anarchię, grożącą upadkiem Europy. Rozróżniał on dwa rodzaje anarchii: „od dołu” – jako rezultat rozregulowania społecznego, przejawiający się nieładem publicznym, i „od góry” – w następstwie złych czynów i nieodpowiedzialności rządzących. Ażeby zapobiec anarchii, synarchiści muszą – dowodził – kontrolować kluczowe instytucje społeczne, na które składają się trzy elementy: edukacja, prawo i ekonomia. In concreto synarchia to złączenie dwu biegunów życia narodowego w każdym państwie: autorytetu (l’autorité) i władzy (le pouvoir)⁷. Autorytet czuwać winien nad przedsięwzięciami kulturalnymi (sztuka, literatura, nauka), sprawiedliwością (wypracowanie praw, gwarancje równości, konstytucja) i ekonomią (ustalenie podatków i reglamentacja handlu). Do zadań władzy należą natomiast: administracja (urzędy, policja), finanse (ściąganie podatków, kontrola umów) i stosunki zewnętrzne (dyplomacja, obrona). Poprzez ustalanie norm sprawiedliwości i gospodarowania autorytet kontroluje funkcje wykonawcze i finansowe władzy, natomiast zadania kulturalne pozostają wyłącznym apanażem autorytetu, a zagraniczne – domeną zarezerwowaną władzy. Źródłowo nadprzyrodzony autorytet „technicznie” wyłaniać się ma z reprezentacji różnych klas społecznych na wzór dawnych Stanów Generalnych. Zasadą fundamentalną systemu synarchicznego jest, że władza znajduje się pod kontrolą autorytetu. Binarność autorité – pouvoir i trójdzielność funkcji obu wyraża, zdaniem d’Alveydre’a, prawo społeczne „judeo-chrześcijańskiego trynitaryzmu”⁸.

Z nieznanych powodów, po ukazaniu się ostatniej książki, d’Alveydre wykupił i zniszczył cały jej nakład. Według innego okultysty, Paula Chacornaca, stało się to po tym, jak znowu odwiedził go jakiś wysłannik z Indii. W każdym bądź razie aż do swojej śmierci d’Alveydre nigdy już nie wspominał o „podziemnym królestwie”. Jednakowoż, poszukiwania Agarthy i „Króla Świata” (w sensie dosłownym i/lub przenośnym) kontynuowali inni ezoterycy, w tym tak znani, jak: spirytystka i teozofka Helena P. Bławatska (1831-1891), rosyjski malarz i archeolog Nikołaj K. Roerich (1874-1947), polski pisarz i podróżnik⁹ Ferdynand Antoni Ossendowski (1878-1945) oraz francuski – kolejno: gnostyk, integrysta katolicki, wreszcie wyznawca islamskiego sufizmu – badacz „Tradycji Pierwotnej”¹⁰, René Guénon (1886-1951). Ekspedycję do Tybetu, celem nawiązania kontaktu z „Królem Świata”, podjął też w 1937 roku, podlegający SS, Instytut Ahnenerbe¹¹. Na mikrofilmach przechowywanych obecnie w waszyngtońskim archiwum narodowym zachowały się wzmianki o odnalezieniu przez ekspedytorów kamienia z wyrytą przed kilku tysiącami lat swastyką i o przywiezieniu podpisanego jakoby przez Dalajlamę „traktatu o przyjaźni” z III Rzeszą, uznającego Adolfa Hitlera duchowym przywódcą rasy aryjskiej¹².

Ezoteryczną linię synarchizmu kontynuował uczeń d’Alveydre’a – Victor Blanchard (1878-1953) – mason 33. stopnia rytu szkockiego oraz członek różnych lóż Wielkiego Wschodu Francji, Zakonu Kabalistycznego Róży i Krzyża, Katolickiego Kościoła Gnostycznego, Zakonu Różokrzyżowców Kabalistycznego i Gnostycznego, Zakonu Lilii i Orła, Zakonu Pitagorejskiego. Blanchard, „konsekrowany” w 1920 roku przez Jeana Bricauda (1881-1934) na „biskupa” Powszechnego Kościoła Gnostyckiego (L’Église gnostique universelle), wkrótce poróżnił się z nim i 3 I 1921 roku założył Zakon Martynistyczny i Synarchiczny (L’Ordre martiniste et synarchique; OMS), ogłaszając się jego Suwerennym Wielkim Mistrzem (pod inicjacyjnym imieniem Paul Yesir). Będąc jednocześnie sekretarzem francuskiego Zgromadzenia Narodowego, Blanchard usiłował wpływać na synarchizację życia politycznego. W 1929 roku założył Bractwo Polaris (La Fraternité des Polaires), nawiązujące do borealnej (hiperborejskiej) tradycji krainy Thule jako centrum „Tradycji Pierwotnej”. Do Bractwa należał m.in. dziennikarz Jean Marquès-Rivière¹³ (1903-2000), który po zerwaniu z masonerią w 1931 roku został autorem demaskatorskich tekstów antysynarchistycznych¹⁴ oraz scenarzystą filmu dokumentalnego Jeana Mamy’ego Forces occultes (1943). W 1937 roku zarówno Bractwo, jak OMS, weszły do – założonej 14 VIII 1934 roku w Brukseli¹⁵ – Federacji Powszechnej Zakonów i Towarzystw Inicjatycznych: FUDOSI (Federatio Universalis Dirigens Ordines Societatesque Initiationis), od której Blanchard otrzymał tytuł „Archonta Sztuk i Nauk”. Po II wojnie światowej loże OMS powstały również w Wielkiej Brytanii, Quebecu, Nigerii i na Barbadosie, gdzie obecnie mieści się jego oficjalna siedziba (Międzynarodowe Kolegium Studiów Ezoterycznych).

(…)

Jacek Bartyzel

¹ Tytuł markiza d’Alveydre – nadany rodzinie przez papieża! – J. A. Saint-Yves odziedziczył po śmierci ojca w 1880 roku.

² Siostrzenicą Eweliny Hańskiej i przyjaciółką żony Napoleona III, cesarzowej Eugenii.

³ Założycielem poprzedniego, w 1790 roku, był francuski mistyk, uczeń portugalskiego kabalisty J. Martineza de Pasqually, Louis-Claude hr. de Saint-Martin (1749-1803).

⁴ Inne wersje nazwy to: Agarttha, Agarta, Agharta, Agarthi, Agharti, Asgartha.

⁵ Względnie: Shamballa, Shamballah, Shambhala, Shangri-la, a w sanskrycie: Kalapa. Według źródeł buddyjskich Szambala leży gdzieś w Tybecie, a w pałacu Dalajlamy w Lhasie znajdują się Czerwone Wrota, za którymi jest wejście do tunelu prowadzącego do Szambali, co pozwala Dalajlamie utrzymywać bezpośredni kontakt z Królem Świata. Inni utrzymują, że leży ona pod miastem Shigatse, w okolicy jeziora Manasarowar, albo na pustyni Gobi. Miała ona też posiadać wiele naturalnych i sztucznych tuneli, łączących ją z różnymi miejscami w Europie i Ameryce oraz z… Atlantydą i Lemurią, lecz większość z nich uległa zniszczeniu.

⁶ Autor twierdził, że „protestantyzm Lutra, islam Mahometa, buddyzm Sakya Muni to trzy konary wyrastające z tego troistego uniwersalnego pnia”, natomiast „papiestwo usadowione w Rzymie na etnicznej płaszczyźnie swego łacińskiego, klerykalnego imperium” nie jest już zdolne do sprawowania „najwyższego kapłaństwa”, toteż można „mieć nadzieję, że majestat tiary wejdzie kiedyś do ogólnego zarządu chrześcijaństwa, wieńcząc wzniesiony na szczycie Kościoła Uniwersalnego, wspartego na filarach wszystkich Kościołów narodowych, ów gmach katolicki i prawowierny”. Sens owych mętnych deklaracji o rzekomej ortodoksji odsłania gorąca pochwała masonerii, obejmującej „braterską troską ludzi bez różnicy rasy, wyznania czy wiary, od księcia Walii aż do indyjskich pariasów”, co pozwala uznać, iż jest ona „bardziej chrześcijańska (…) w oczach Jezusa Chrystusa, niż wy [tj. biskupi katoliccy – J.B.], kiedy obkładacie ją anatemą” – cyt. za: P. Virion, Misterium nieprawości!, przeł. P. Kalina, FULMEN, Warszawa 1996 (wydanie oryginalne: Le mystère d’iniquité, Téqui, Paris 1967), s. 19-22; zob. także: A. Buela, La Sinarquía y lo Nacional (Apendice sobre José Luis Torres), Fundación de Cultura et Labor, Buenos Aires 1983², s. 10-11.

⁷ Współcześnie określilibyśmy to raczej jako rozróżnienie między władzą metapolityczną a polityczną.

⁸ Na temat doktryny d’Alveydre’a zob.: J. Weiss, La Synarchie (l’autorité face au pouvoir). Depuis la préhistoire jusqu’à la prochaine paix selon Saint-Yves d’Alveydre, Robert Laffont, Paris 1955, 1967²; J. Saunier, La Synarchie, ou le vieux rêve d’une nouvelle société, Calmann-Lévy, Paris 1971; J. Saunier, Saint-Yves d’Alveydre ou une synarchie sans énigme, Dervy-Livres, Paris 1981; Y.-F. Boisset, Saint-Yves d’Alveydre, une philosophie secréte, Éditions Dualpha, Lyon 2005.

⁹ Zob. A. F. Ossendowski, Przez kraj ludzi, zwierząt i bogów. Konno przez Azję Centralną, Zysk i S-ka, Poznań 2009 (wydanie oryginalne: Beasts, Men and Gods, E. P. Dutton & Company, New York 1922, pierwsze wydanie polskie w 1923).

¹⁰ Zob. R. Guénon, Le Roi du monde, Gallimard, Paris 1927 oraz J. Bartyzel, GUÉNON René-Jean-Marie-Joseph, [w:] Encyklopedia „białych plam”, POLWEN, t. VII, Radom 2002, s. 175-179.

¹¹ Zob. J. Godwin, Arktos, the Polar Myth in Science, Symbolism, and Nazi Survival, Adventures Unlimited Press, London 1993, 1996².

¹² Jest to z pewnością nieprawda, albowiem XIII Dalajlama (Thubten Gjaco) zmarł prawie cztery lata przed ekspedycją niemiecką (17 XII 1933), natomiast XIV Dalajlama (Tenzin Gjaco), urodzony w 1935 roku, został „rozpoznany” jako inkarnacja Dalajlamy i intronizowany dopiero w 1940 roku; z kolei drugi w hierarchii lamów, czyli IX Panczenlama (Thubten Chryi Nyima), zmarły właśnie w 1937 roku, przebywał od 1923 roku na emigracji w Chinach, a następnego – X Panczenlamę (Lobsang Trinlej Czoki Gjalcen) „rozpoznano” i intronizowano dopiero w 1949 roku; hitlerowcom mogło się udać zatem co najwyżej zawarcie porozumienia z jakimś podrzędniejszym lamą.

¹³ Właśc. Jean-Marie Rivière.

¹⁴ Zob. J. Marquès-Rivière, La trahison spirituelle de la Franc-Maçonnerie, Portigues, Paris 1931 (przekład polski: Podwójne oblicze wolnomularstwa, przeł. A.-D. Drużbacka, Księgarnia i Drukarnia Katolickiej Spółki Akcyjnej, Katowice 1938); Idem, Histoire des doctrines esoteriques, Payot, Paris 1940, 1971²; Verax [J. Marquès-Rivière], Masonerja. Czem jest a czem nie jest?, przeł. Z.Ł., Księgarnia Św. Wojciecha, Poznań 1935.

¹⁵ Federacja rozpadła się wskutek nieporozumień z Zakonem Róży i Krzyża (AMORC) i została oficjalnie rozwiązana podczas 8. konwencji 14 VIII 1951 roku; zob. wykaz sfederowanych organizacji w haśle FUDOSI, http://en.wikipedia.org/wiki/FUDOSI.