Oskarżam Jerzego Kędziorę o prześladowanie Władysława Jedlińskiego i Wacława Sikorskiego. Jako starszy oficer śledczy MBP znęcał się nad nimi, bił gumą, przypalał papierosami, stosował przysiady, kopanie po nerkach, karcer. Oskarżony był funkcjonariuszem państwa totalitarnego, realizował politykę tego państwa i dopuścił się przestępstw z pobudek politycznych. Takiej treści akt oskarżenia przeciwko byłemu oficerowi śledczemu Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego odczytała prokurator Instytutu Pamięci Narodowej 20 stycznia br.

Do końca nie było wiadomo, czy w ogóle proces się rozpocznie. Poprzednia, grudniowa rozprawa została przełożona ze względu na chorobę oskarżonego. Tym razem Kędziora przyszedł razem ze swoim obrońcą. Wyglądał na zdrowego, wypoczętego, popijał sobie soczek. Już na początku adwokat złożył wniosek o umorzenie sprawy ze względu na przedawnienie.
Zaoponowała prokurator IPN, argumentując, że prócz zbrodni komunistycznej Kędziora dopuścił się także zbrodni przeciwko ludzkości, która przedawnieniu nie uległa. Podobnie pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego Wacława Sikorskiego, która tłumaczyła, że w tego typu sprawach obowiązująca jest wykładnia Sądu Najwyższego, zastosowana wcześniej wobec Adama Humera. A od tego czasu ustawodawstwo się nie zmieniło.

Sprawa Humera była dawno

– Sprawa Humera była dawno i miała inny charakter. Wówczas oskarżony nie został objęty aktem oskarżenia. O czymś to świadczy – próbował jeszcze atakować adwokat Kędziory. W oryginalny sposób starał się również podważyć kwalifikację prawną: że definicja zbrodni przeciwko ludzkości nie jest w akcie oskarżenia przytoczona w całości.
Prokurator IPN: – Nie było powodu, aby ten wywód przytaczać w całości, gdyż jest znany i dostępny.
Pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego Wacława Sikorskiego, wobec uporczywego stanowiska obrony, zacytowała definicję zbrodni przeciwko ludzkości: Poważne prześladowania skierowane przeciwko określonej grupie społecznej. Oskarżony działał na masową skalę przez kilka lat – był prawą ręką Różańskiego. Prócz Władysława Jedlińskiego i Wacława Sikorskiego prześladował wielu innych działaczy niepodległościowych struktur, np. Hieronima Dekutowskiego „Zaporę” i Władysława Siła-Nowickiego.
Adwokat Kędziory zaczął się wycofywać: – Nie mówiłem, że stan prawny od sprawy Humera się zmienił. Ale uparcie powtarzał, że przywoływanych teraz zarzutów nie ma w akcie oskarżenia.
Na to zareagował Wacław Sikorski: – Znam wiele osób, z którymi siedziałem, a których tłukł Kędziora. Hieronim Dekutowski, Edmund Tudruj, Arkadiusz Wasilewski, Jerzy Jedliński, Włodzimierz Lechowicz, Stanisław Nienałtowski.
Sąd udał się na naradę, co dalej z tą dziwną sprawą począć. Po przerwie zdecydował się jednak ją prowadzić: oddalił wniosek o umorzenie i uznał, że zarzucane Kędziorze czyny nie uległy przedawnieniu.

Sprawa polityczna z marszałkiem w tle

Sąd oddał głos oskarżonemu. – Nazywam się Jerzy Kędziora, z bierzmowania Stefan. Syn Daniela i Lucyny z domu Gajewskiej, urodzony 5 kwietnia 1925 r. w Ostrowcu Świętokrzyskim. Zamieszkały w Warszawie. Utrzymuję się z emerytury. Nie byłem karany. Wykształcenie wyższe – inżynier technik. W 1949 r. byłem leczony psychiatrycznie. W 1950 r. hospitalizowany z powodu utraty pamięci.
To zainteresowało sąd: – Ale dziś oskarżony nie jest psychicznie chory?
W przypadku odpowiedzi twierdzącej można by szybko przerwać ten „nikomu niepotrzebny proces”. Niestety, Kędziora odpowiedział:
– Od tamtego czasu zaburzenia psychiczne ustąpiły. Teraz nigdzie się nie leczę.
Niniejszym Kędziora przyznał, że jest zdrowy i nie ma żadnych przeszkód, aby uczestniczył w procesie. Były ubek opowiadał dalej:
– W 1948 r. studiowałem prawo, ale zostałem wciągnięty [a więc on nie jest winny, tylko przełożeni – TMP] do przestępczej działalności w Miedzeszynie – sprawa o odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne. Nie odpowiadał mi tamten nastrój i rozchorowałem się. Po wycofaniu mnie z grupy specjalnej [tajna komórka bezpieki, powołana latem 1948 r., przekształcona następnie w X Departament, który zajmował się sprawami szczególnymi – „oczyszczaniem” szeregów PZPR z agentów i prowokatorów. Grupa działała we wspomnianym już, równie tajnym więzieniu bezpieki w Miedzeszynie pod Warszawą, kryptonim „Spacer” – TMP], zostałem studentem Centralnej Szkoły Prawniczej im. Duracza, którą przerwałem właśnie z powodu utraty pamięci. Dalsze próby studiów nie powiodły się.
– Czy zrozumiał pan zarzuty? – spytał sąd Kędziorę.
– Tak, nie przyznaje się do popełnienia obu czynów [prześladowania Jedlińskiego i Sikorskiego – TMP]. Będę składał wyjaśnienia.
– Jak pan trafił do tej służby [bezpieki – TMP]? – próbował dociec sąd.
– Obecna sprawa jest polityczna. Trzeba przypomnieć, jak znalazłem się w środowisku, które w 1945 r. przejęło władzę w Polsce? – pytał Kędziora i sam sobie odpowiadał. – Urodziłem się w rodzinie rzemieślniczej – ojciec był szewcem, matka bez zawodu. Jako roczne dziecko byłem bardzo sprawny, biegałem. Potem przechodziłem wiele chorób dziecięcych, m.in. dyfteryt. Na nowo uczyłem się chodzić. Odtąd byłem słabym dzieckiem, jedynym obrońcą przed rówieśnikami była moja starsza siostra – ciągnął swój wyuczony życiorys Kędziora. Sędzia jednak nie oponowała, że nie ma to żadnego związku ze sprawą. – Szkołę podstawową skończyłem w 1939 r. w Ostrowcu. Przed wojną ojciec organizował tam cech szewski, a także obronę pracowników przez pracodawcami. Od 1933 r. był w KPP, jako członek zarządu dzielnicowego i sekretarz Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom (MOPR). Widziałem ojca w areszcie, a potem w więzieniu w Sandomierzu w 1935 r., gdzie odbywał karę dwóch lat za działalność komunistyczną.
Tyle Kędziora o ojcu, „zapominając” np., że po wojnie był w PPR. A teraz znów o sobie:
– Ja byłem aktywnym członkiem ZHP, zastępowym, uczestniczyłem w pochodzie pośmiertnym marszałka Piłsudskiego.
Ten cały przydługi wywód zgodnie z planem doprowadził ubeka do konkluzji: – Niezależnie od działalności rodziców moja świadomość polityczna była zerowa, ale byłem zaangażowany patriotycznie. Cieszyłem się z wyzwolenia.
To też zainteresowało sąd: – Czyli mówi pan już o okresie objętym aktem oskarżenia, po 1945 r.?
– Nie, o odzyskanej Polsce w 1918 r. Wychowanie patriotyczne zdobywałem w domu, szkole i Kościele. Ale w związku z aresztowaniem ojca pogorszyły się nasze warunki życiowe, musieliśmy przenieść się do sutereny.
W ten sposób patriota Kędziora został komunistą. Czyli jednak – przynajmniej w przypadku takich typów – byt określa świadomość.

W antyniemieckiej konspiracji… GL

A tak oskarżony tłumaczył ucieczkę rodziny na wschód w 1939 r.: – Znajomy policjant powiedział ojcu, że komunistyczna dokumentacja została przekazana gestapo. Trafił do Lwowa, gdzie popadł w konflikt z Luną Brystygier z MOPR, która chciała pomagać tylko uchodźcom-komunistom. Zesłano go do gułagu. Znalazł się tam też wujek. Po pakcie Sikorski – Majski ojciec znalazł się w Gruzji, a wujek przeszedł cały szlak bojowy z armią Andersa.

W ten sposób, przy braku sprzeciwu sądu, poznaliśmy wojenną epopeję Kędziorów. Ubek nie mógł też pominąć swoich dokonań: – W lecie 1940 r. przy przekraczaniu zielonej granicy znaleźliśmy się w więzieniu w Rawie Ruskiej. Siostrę wypuszczono z zdaniem powrotu pod okupację niemiecką, aby sprawdzała, co się dzieje na granicy. Ja pojechałem do Lwowa [czyli oboje współpracowali z sowieckimi służbami specjalnymi; Kędziora nie pochwalił się również, że miał wówczas obywatelstwo sowieckie – TMP].

– Jaki związek ma to, co pan mówi, z pańską pracą po wojnie? – zdenerwował się sąd. Rychło w czas, po pół godzinie zeznań. Sędzi najwyraźniej zaczęło się spieszyć.

– Bardzo duży – odpowiedział oskarżony i dalej swoje: – We Lwowie nie znalazłem ojca, ale dzięki jego koledze z przedwojennego procesu – Henrykowi Grochulskemu – zostałem uczniem 23. szkoły polskiej. Po przeniesieniu do Warszawy skończyłem pierwszą klasę szkoły handlowej. Tam musiałem przerwać naukę ze względu na biedę i konspirację. Henryk Grochulski, który w tym czasie został moim szwagrem, mama i siostra mamy działały w Gwardii Ludowej. Brat Henryka, Janusz był oficerem antyniemieckiego [bo przecież nie antypolskiego! – TMP] wywiadu GL. Ja do konspiracji wstąpiłem pod koniec 1942 r. Należałem do grupy specjalnej, którą prowadził Jerzy Fonkowicz. Była w niej m.in. Zofia Strzelecka, Stanisława Sowińska. W moim mieszkaniu przechowywaliśmy archiwum wywiadu.
I kontynuował: – Od kolegów z AK dowiedziałem się o koncentracji i zgłosiłem się do powstania. Zostałem jednak odesłany, bo nie mieli dla mnie broni.

„Otwarte relacje”

W 1945 r. zgłosiłem się do Komitetu Wojewódzkiego PPR w Warszawie, do Zofii Strzeleckiej, która była personalną w Miejskim Urzędzie Bezpieczeństwa. Trafiłem do wydziału gospodarczego, a po pewnym czasie do szkoły oficerskiej w Łodzi, którą skończyłem z wyróżnieniem – chwalił się Kędziora. – W stopniu podporucznika skierowano mnie do Warszawy, najpierw do Wydziału, a potem Departamentu Śledczego Urzędu Bezpieczeństwa, przekształconego następnie w MBP.

– Proszę powtórzyć końcówkę. NBP? – pytał zdziwiony sąd.
– MBP. Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego. Kiedy Rzepecki i Mazurkiewicz podjęli akcję ujawniania, trafiłem do pracy [śledztwa – TMP] z kierownictwem Delegatury Sił Zbrojnych i WiN…
– Przepraszam, proszę powtórzyć – sąd znów niedosłyszał (nie zrozumiał).
– WiN, Wolność i Niepodległość [naprawdę: Niezawisłość – TMP]. Wybrano mnie, ponieważ miałem średnie wykształcenie i byłem znany z kulturalnego zachowania. Pracowałem z ludźmi, którzy byli bardziej zasłużeni ode mnie. Mieli wyższe wykształcenie, wysokie stopnie wojskowe i aktywną przeszłość w czasie okupacji niemieckiej. Dzięki ich patriotycznej postawie po wojnie dziesiątki tysięcy żołnierzy wyszło z konspiracji, wróciło do normalnego życia [znów „zapomniał” dodać, że wielu z nich po amnestii znalazło się ponownie w więzieniach, po ciężkim śledztwie dostali wysokie wyroki, z karą śmierci włącznie – TMP]. Z tych wszystkich powodów odnosiłem się do nich z szacunkiem.

Dalej Kędziora mówił, z kim pracował (czyli kogo przesłuchiwał, nawet powieka mu nie drgnęła): Józef Rybicki (szef sztabu Komendy Głównej WiN), płk Franciszek Niepokólczycki (prezes II Zarządu WiN), Edward Bzymek-Strzałkowki (szef Brygad Wywiadowczych DSZ-WiN), ppłk Wincenty Kwieciński, ppłk Łukasz Ciepliński i Mieczysław Kawalec z IV Zarządu WiN.
– To byli oficerowie o wysokim poczuciu godności osobistej. Przekazywali władzom bezpieczeństwa w otwartych relacjach zeznania – ujawniali struktury, archiwa, pieniądze.
– Ale dlaczego pan, oskarżony czyta z kartki. Przecież widzę, że ma pan kartkę pod stołem – zaniepokoiła się sędzina.
– Mam tu nazwiska i zarys problemowy – odpowiedział nie strapiony Kędziora: – O żadnym stosowaniu przymusu nie mogło być mowy – obraziłbym ich piękną, patriotyczną kartę.
W uładzonym życiorysie Kędziora słowem nie wspomniał o innych przejawach swojego szacunku dla AK-owców, np. gdy w latach 1945 – 1947 walczył „z bandami i reakcyjnym podziemiem”.

„Spotkania” z Sikorskim

– Mówią coś panu nazwiska Jedliński i Sikorski?
– Wobec nich też żadnego przymusu nie stosowałem. To PRL-owska propaganda, w 1955 r., przedstawiła mnie jako jednego z najbardziej okrutnych oficerów śledczych. Władysław Sikorski był oficerem WOP…
– Jak to Władysław, wcześniej mówił pan, że Wacław. To który w końcu? – dopytywał czujny sąd.
– Wacław Sikorski został uznany za źródło informacji dla WiN – Władysława Jedlińskiego [oficera wywiadu AK, po wojnie kierownika sieci informacyjnej IV Zarządu Głównego WiN – TMP]. Aresztowany przez Informację Wojskową, potem śledztwo przeniesiono do MBP. Podczas spotkań pytałem go o kontakty z Jedlińskim. Potwierdził, że był z nim związany tylko rodzinnie. Przyjąłem jego zeznania jako prawdziwe.
– Z aktu oskarżenia wynika, że znęcał się pan nad nim fizycznie i psychicznie. Bił go, kopał i ubliżał? – pytała sędzia.
– Niczego takiego nie robiłem. Nie było powodu – stwierdził Kędziora.
Na tym rozprawę zakończono, wyznaczając kolejny terminy na 11 lutego br.

Tadeusz M. Płużański